Ερευνητικές ψηφίδες
Η μάχη των πληροφοριών και οι επιθέσεις των Τουρκοκυπρίων από το 1956 μέχρι το 1960 - Η μέχρι τώρα έρευνα σε αρχεία και σοβαρές μαρτυρίες, είτε έχουν εκδοθεί είτε παραμένουν ανέκδοτες, οδηγούν σε μια σειρά πολύτιμων συμπερασμάτων.
Πρώτο βασικό εύρημα: αποτελεί η τεκμηρίωση της ύπαρξης Βρετανού αξιωματικού επικεφαλής του σώματος επικουρικών, με Βρετανούς συνεργάτες και Τουρκοκυπρίους συνεργαζόμενους αξιωματικούς της Αστυνομίας, οι οποίοι αναβαθμίζονται λίγο μετά την άφιξη του Κυβερνήτη Χάρντινγκ.
Η όλη προσέγγιση της εκπαίδευσης του σώματος επικουρικών χαρακτηρίζεται από την κατασταλτική αξιοποίηση ποικίλων μέσων, νομίμων και μη, εναντίον του ελληνικού πληθυσμού που εκφράζει έμμεσα η άμεσα στήριξη στην Επανάσταση
της ΕΟΚΑ.
Εύρημα δεύτερο: Το επικουρικό σώμα και οι προϋπάρχοντες Τουρκοκύπριοι αστυνομικοί συνδέονται με γρήγορους ρυθμούς από τις αρχές του 1956 με τους κατά τόπους ειδικούς κλάδους και ιδιαίτερα με τα κεντρικά και τον Ειδικό Κλάδο
Λευκωσίας και το κέντρο βασανιστηρίων της Ομορφίτας, όπου μεγάλος αριθμός Τουρκοκυπρίων εργάζεται, εκπαιδεύεται και βασανίζει.
Η συνέχεια γνωστή. Επιθέσεις, πυρπολήσεις στις κάτω γειτονιές. Σταδιακή οργάνωση βίας εναντίον Ελληνοκυπρίων από Τουρκοκυπρίους, με αποκορύφωμα το οργανωμένο έγκλημα σε βάρος των Κοντεμενιωτών, όπου μετέχουν και οι τρεις μυστικοί δακτύλιοι της ανθελληνικής βίας. Η τοπική αποικιοκρατική αστυνομία, το δίκτυο της ΤΜΤ και των Τουρκοκυπρίων αξιωματούχων Αστυνομίας υπό την ηγεσία του Ασήμ Ερόλ και το τμήμα του Ειδικού Κλάδου, που συντονίζει τις επιθέσεις υπό τον Μπερτς και άλλους συνεργάτες του Σπέσιαλ Μπραντς, πλάι στο σκοτεινό σώμα των «Σπέσιαλς» που συντονίζει ο αρχικτηνίατρος Ρόυ, οι οποίοι δρουν ήδη από την εποχή της δίκης του Καραολή.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι τραγικό. Γιατί τόσα χρόνια δεν αναζητήθηκαν αρχεία και μαρτυρίες που τεκμηριώνουν την ανθελληνική οργανωμένη εκστρατεία και τη σύνδεσή της με τον Ντενκτάς και την τουρκοκυπριακή ελίτ της Λευκωσίας και της Λεύκας και τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες, τον μυστηριώδη Ρένταγουεϊ και τους συνεργάτες του;
Η εσπευσμένη φυγάδευση ενός των βασικών ενόχων... Όπως πάντα...
Η πληροφορία απλή. Έφυγε για τη Μεγάλη Βρετανία το 1958. Σε αντίθεση με όλους σχεδόν του Ειδικού Κλάδου που «φόρτωσαν με την ησυχία» τους και έφυγαν κατά τη μεταβατική περίοδο.
Όπως το 1964, κατά τη διάρκεια της τουρκοανταρσίας οι δύο συνεργοί του Βρετανού μεταφορέα όπλων από τα Κόκκινα σε άλλους θύλακες φυγαδεύτηκαν εσπευσμένα στην Αγγλία, προτού αποκαλυφθούν, έτσι και ο κεντρικός ηθικός
αυτουργός της σφαγής των Κοντεμενιωτών στο Κιόνελι φυγαδεύτηκε πολύ πριν την έκδοση του πορίσματος της ερευνητικής επιτροπής, αν και θεωρείτο ένας επιτυχής υπηρεσιακός, γιατί υπήρχε ο κίνδυνος να κριθεί ένοχος από τον επικεφαλής της ερευνητικής επιτροπής για τη σφαγή, τον αρχιδικαστή Μπρουκ.
Η πληροφορία της φυγής δημοσιεύτηκε πριν την τουρκική εισβολή του 1974, ενώ ο ρόλος του ήταν γνωστός από τα τέλη του 1958...
Ακόμα ένα μυστήριο της ανεξαρτησιακής Κύπρου...
Ο Αστυνομικός Σταθμός Σεραγίου και η σφαγή των Κοντεμενιωτών - Ο σκοτεινός ρόλος του Σπέσιαλ Μπραντς
Ο Aστυνομικός Σταθμός Σεραγίου αποτελούσε κατά την περίοδο 1955 - 1960 το ορμητήριο του Ειδικού Κλάδου που υλοποιούσε τη στρατηγική και τις τακτικές αξιοποίησης της τουρκοκυπριακής μειονότητας στην αγωνιώδη προσπάθεια των
Βρετανών για κατάπνιξη της επανάστασης των Ελλήνων της Κύπρου. Επίσης, εδώ ετοιμάζονταν οργανωτικά οι πράξεις και τα σχέδια εκδίκησης και στρατολόγησης καθώς και τα προγράμματα αξιοποίησης και προστασίας των συνεργατών. Στον
χώρο αυτό δρούσαν, υπό προστασία, Ελληνοκύπριοι συνεργάτες, αστυνομικοί και άλλοι με ακραία ενεργοποίηση εναντίον της ΕΟΚΑ και του ελληνικού λαού της Κύπρου.
Από εδώ πέρασαν οι ικανοί επιχειρησιακοί των βρετανικών υπηρεσιών στο νησί «Κοντεάτης» και «Κόδρος». Ο πρώτος θεωρείται ο ευφυέστερος Ελληνοκύπριος συνεργάτης από το Κυβερνείο και είχε έντονη επιρροή στον Κυβερνήτη Χάρντινγκ.
Από αυτή την πληροφορία εμβαθύναμε πριν αρκετά χρόνια και καταλήξαμε με μόχθο στο συμπέρασμα πως στο Σεράι έδρευαν αρκετοί σοβαροί και αποδεκτοί συνομιλητές του Κυβερνήτη Χάρντινγκ.
Ερευνητικά δεν αξιολογήθηκε η δυναμική αυτού του κλώνου του Ειδικού Κλάδου, που ουσιαστικά οργάνωνε τη δράση των επικουρικών και των παρακρατικών της ΤΜΤ καθώς και των ξένων συνεργάτιδων και συνεργατών, δημοσιογράφων και
άλλων στρατολογημένων στις βρετανικές υπηρεσίες από τον καιρό της SOE στον Β ́ Παγκόσμιο Πόλεμο, που είχαν ως ορμητήριο το Μπελαπάις.
Στην περίπτωση της σφαγής των Κοντεμενιωτών, ο δημοσιογράφος Πέτσας μαρτυρεί -στη συνέντευξή του στον Θεόδωρο Κυριακού, τον γιο ενός των φονευθέντων Κοντεμενιωτών- τον άμεσο ρόλο του σταθμού Σεραγίου ως ορμητηρίου. Ακολουθεί τα δύο μέλη του Ειδικού Κλάδου από το Σεράι καθώς μεταβαίνουν μέσω γνωστής διαδρομής στο Κιόνελι αμέσως μετά τη σφαγή.
Αν ερευνούσαμε έγκαιρα με ποιον επικοινώνησαν ο Γκιλς και ο Ασήμ Ερόλ από τη Λευκωσία, από τα «Γούσλεϊ Μπάρακς», όπου μετέφεραν τους Κοντεμενιώτες μετά τον Γερόλακκο, θα είχαμε πολλές απαντήσεις σε αρκετά σκοτεινά σημεία
της οργάνωσης της σφαγής.
Η παρουσία των Κοντεμενιωτών στη Λευκωσία είναι ξεκαθαρισμένη από αξιόπιστο αυτόπτη μάρτυρα και επιζήσαντα, όπως επίσης και από άλλη αξιόπιστη πηγή. Η τελευταία τους τοποθετεί παρά τη γέφυρα του ποταμού Πεδιαίου, ακριβώς γύρω από τον χώρο των σημερινών δικαστηρίων, όπου υπήρχαν σίγουρα στρατώνες και οργανωμένο κέντρο στρατιωτικών επικοινωνιών με τηλέφωνο και ασυρμάτους.
Έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί τα ονόματα των Βρετανών πρωταγωνιστών και του πιθανότερου εντολέα με τον οποίον συνεννοήθηκαν οι Γκιλς και Ερόλ από τη Λευκωσία για να προχωρήσουν στο οργανωμένο σχέδιο έκθεσης των Κοντεμενιωτών σε φονική ενέδρα παρά το Κιόνελι. Αυτό που απομένει είναι η σύνδεσή τους με το δίκτυο παρακρατικών Τουρκοκυπρίων που δρα από τη σύλληψη του Ιάκωβου Πατάτσου το 1956 και της κράτησης και του βασανισμού
του στα κέντρα βασανισμού του Σεραγίου. Ήδη σε σειρά τουρκοκυπριακών ντοκιμαντέρ μιλούν οι πρωταγωνιστές του δικτύου αυτού και της παραδοχής της συμμετοχής τους στο ειδεχθές έγκλημα. Κάποιοι μιλούν απροκάλυπτα και για τη
συνεργασία τους με τους Βρετανούς και μετά το 1959, μέχρι τον βομβαρδισμό της Τηλλυρίας τον Αύγουστο του 1964.
Το μεγάλο μυστικό για την οργάνωση της σφαγής βρισκόταν στον Ειδικό Κλάδο του Σεραγίου και τα αρχεία του καθώς και στα κεντρικά του Σπέσιαλ Μπραντς.
Εκεί πραγματοποιήθηκαν και οι συσκέψεις για την οργάνωση των μαρτυριών στην εξεταστική επιτροπή για τη σφαγή. Ουδείς Βρετανός κατέθετε τότε οπουδήποτε χωρίς οδηγίες του Ειδικού Κλάδου και του Κυβερνείου.
Απλώς στην έρευνα για τη σφαγή αργήσαμε πολύ. Μετά το 1960 οι ζωντανές πηγές είχαν πολλά να μας πουν, ενώ η συμβολή του Παναγιώτη Μαχλουζαρίδη θα ήταν πολύτιμη, αφού έγκαιρα ανακάλυψε την ύπαρξη ενεργούς δικτύου που δρούσε από το 1956 (από τη δίκη του Καραολή) και οργάνωνε επιχειρήσεις εμπλοκής Τουρκοκυπρίων σε σχέδια αποδόμησης του Αγώνα και δημιουργίας ενός πογκρόμ βίας κατά των Ελληνοκυπρίων.
Ποτέ δεν είναι αργά, αν και η ιστορική έρευνα αδίκησε τους μάρτυρες, αφού άφησε για δεκαετίες πηγές και μαρτυρίες να χαθούν...
Επιπρόσθετα, ενεργοί δημοσιογράφοι της εποχής που γνώριζαν πολλά, έχοντας δικές τους πηγές ή αξιοποιώντας τους νέους ξένους ανταποκριτές που είχαν ορμητήριο το Λήδρα Πάλας και τα ξενοδοχεία κοντά στην Πλατεία Μεταξά καθώς και κέντρα και καταλύματα κοντά στο Σεράι. Επιπρόσθετα οι πέντε Έλληνες φωτορεπόρτερ και πολλοί ξένοι θα βοηθούσαν στα χρόνια περί το 1960 την έρευνα. Αφήσαμε επίσης τη βασική φωνή αντίδρασης στη σφαγή, αυτή του Θεμιστοκλή Δέρβη, χωρίς να καταθέσει όσα ήξερε και ερεύνησε τότε.
Η αντίδρασή του και η οργή του φιλοξενήθηκε στο περιοδικό «LIFE» των ΗΠΑ εκείνες τις τραγικές ημέρες, αλλά η ιστοριογραφία μας ασχολείτο με άλλα... πολλά.
Η σφαγή των Κοντεμενιωτών και οι μάρτυρες από τον Γερόλακκο
Η έρευνα για τη σφαγή των Κοντεμενιωτών δεν εμβάθυνε στις ψηφίδες που συνδέονται με τα γεγονότα στον Γερόλακκο τόσο κατά τις ημέρες πριν τη σφαγή όσο και ολόκληρη την ημέρα της σφαγής. Επιπρόσθετα, όλα αυτά τα χρόνια δεν αναζητήθηκαν οι πλήρεις καταθέσεις στην ερευνητική επιτροπή και ιδιαίτερα η κατάθεση του Όθωνα Γιαγκουλλή.
Η κατάθεση τόνιζε πως οι Τουρκοκύπριοι σφαγείς περίμεναν κρυμμένοι στα λατομεία τα υποψήφια θύματα. Η μαρτυρία τονίζει την παρουσία τεθωρακισμένων μετά τη σφαγή, παράμετρος που δεν ερευνήθηκε ποτέ. Ποια ήτο η μονάδα τεθωρακισμένων; Τι γύρευαν εκεί και γιατί βρίσκονταν τεθωρακισμένα σταθμευμένα ανάμεσα στον Κοντεμένο και τη Σκυλλούρα ώρες πριν τη σφαγή και πριν τη μεταφορά των Κοντεμενιωτών στη Σκυλλούρα;
Είμαστε πεπεισμένοι πως η βρετανική εμπλοκή του στρατού και του Ειδικού Κλάδου ερευνήθηκε μόνο επιφανειακά. Ένας από τους λόγους ήταν η συσκότιση πολλών γεγονότων από τους μετέχοντες στην επιτροπή εξέτασης και η μεταφορά
του αρχείου του Ειδικού Κλάδου στη Δεκέλεια και από εκεί στη Μεγάλη Βρετανία.
Ερευνητικές προκλήσεις για τη σφαγή των Κοντεμενιωτών: Η αγνοημένη παράμετρος τεθωρακισμένα.
Αυτόπτης μάρτυρας στο ντοκιμαντέρ του Θεόδωρου Κυριακού μαρτυρεί την παρουσία τεθωρακισμένων στον ενδιάμεσο χώρο των χωριών Σκυλλούρας και Κοντεμένου, προτού ακόμα αναχωρήσουν από τον Κοντεμένο τα δύο φορτηγά.
Τι γύρευαν τέτοια ώρα εκεί;
Τεθωρακισμένα συνάντησαν και οι εθελοντές του Γερολάκκου που έσπευσαν μετά τη σφαγή, αφού ειδοποιήθηκαν από επιζώντα που έτρεξε στον Γερόλακκο κυριολεκτικά με ένα παπούτσι.
Τεθωρακισμένο αργά το απόγευμα, ώρες μετά την εγκληματική οργανωμένη επίθεση εναντίον αθώων Ελλήνων, μετέφερε και διέσωσε τραυματία από τη σκηνή της σφαγής.
Ποια ήταν τελικά η μονάδα τεθωρακισμένων, ποιος ο επικεφαλής και ποιες οδηγίες είχαν; Γιατί βρίσκονταν το πρωί έξω από τη Σκυλλούρα; Λήφθηκαν καταθέσεις από τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες των τεθωρακισμένων; Αν όχι, για ποιο λόγο; Ποια η στάση των Ελλήνων μελών της ερευνητικής επιτροπής;
Γιατί δεν κατέθεσαν αναλυτικά την εμπειρία τους από τη συμμετοχή τους σ’ αυτή;
Μήπως υπάρχουν καταχωνιασμένα στα αρχεία τους τα πρακτικά της επιτροπής, οι αναλυτικές καταθέσεις των μαρτύρων και οι σημειώσεις τους; Μήπως υπάρχουν σε αυτά τα τεκμήρια αναφορές για τον ρόλο των τεθωρακισμένων;
Οι δύο μοτοσυκλέτες της σφαγής των Κοντεμενιωτών - Άριελ Α341– AJ S E.790
Όσον ο ερευνητής ανασκάπτει παλαιές και νέες μαρτυρίες για τη σφαγή των Κοντεμενιωτών, δεν μπορεί να συγκρατήσει τη θλίψη, την πίκρα και τον θυμό του για την κακοδικία που αθώωσε τους Τουρκοκυπρίους οι οποίοι αναγνωρίστηκαν
από αυτόπτες μάρτυρες.
Εκείνο όμως που δικονομικά και ερευνητικά εξοργίζει είναι η εμπλοκή των δύο μοτοσυκλετών και των εκτελεστών οδηγών και συνοδηγών τους.
Από τη στιγμή που αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν επίσημα και θαρραλέα τους αριθμούς και τα μοντέλα των δύο μοτοσυκλετών, ήταν απλούστατο να βρεθούν οι οδηγοί ή οι διευκολυντές των οδηγών και μερικοί από τους ηθικούς αυτουργούς λόγω της λεπτομερούς καταγραφής τροχοφόρων κατά την περίοδο της εκτάκτου ανάγκης από τους Βρετανούς. Άρα, οι ιδιοκτήτες των δύο μοτοσυκλετών θα έπρεπε να δικαστούν και να καταδικαστούν, έστω για την παραχώρησή τους
στους εκτελεστές. Κατόπιν θα έπρεπε να αποδείξουν στη δίκη την απουσία τους από τον χώρο της σφαγής και να περιγράψουν πώς βρέθηκαν τα δύο δίκυκλα εκεί. Τα παραχώρησαν, τα πήραν κάποιοι με τη βία, τα ενοικίασαν σε κάποιους;
Αν τώρα οι πινακίδες ήταν εικονικές, τότε τα γεγονότα παραπέμπουν στους «Σπέσιαλς»...
Σώμα σκοτεινό της αποικιοκρατικής Διοίκησης, που συνήθως χρησιμοποιούσε εικονικές, ψεύτικες πινακίδες και δύο φορές τους επισήμανε υπηρεσιακά ο Παναγιώτης Μαχλουζαρίδης, τότε βαθμοφόρος της αποικιοκρατικής Αστυνομίας,
ο οποίος κράτησε τεκμήρια, αριθμούς αυτοκινήτων, πρόσωπα, γραπτές περιγραφές και κατόπιν ταυτοποίησε τον επικεφαλής, που δεν ήταν άλλος από τον αρχικτηνίατρο Ρόη.
Το φρικιαστικό με τους μοτοσυκλετιστές είναι το γεγονός της ύπαρξης μαρτυρίας δημοσιευμένης στον Τύπο τον Ιούνιο του 1958, με εκτενή περιγραφή των πράξεων και των δολοφονικών τους πυροβολισμών, που τους θέλει να κατεβαίνουν
από τα δίκυκλα και να εκτελούν αθώους Κοντεμενιώτες εκ του σύνεγγυς ως επαγγελματίες εκτελεστές. Γεγονός που οδηγεί στο ερώτημα της εκπαίδευσής τους και από ποιον. Ήταν τελικά επικουρικοί ή εκτελεστές της ΤΜΤ εκπαιδευμένοι από τους Τούρκους αξιωματικούς, που υπό κάλυψη εργάζονταν στη Λευκωσία και αλλαχού με στρατιωτικές μεθόδους και συχνά με τρομοκρατικές τακτικές και πρακτικές, όπως οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές και οι βοηθοί τους Τουρκοκύπριοι μαρτυρούν ακόμα και μπροστά σε κάμερες τουρκικών ντοκιμαντέρ της εποχής.
Επίσης η περιγραφή τους είναι λεπτομερής. Τι ρούχα φορούσαν, το χρώμα του κράνους τους, τα βασικά χαρακτηριστικά τους.
Αν όλα αυτά δημοσιεύονταν στον Τύπο... Στη δίκη ήταν αδύνατο να καταπέσουν κάποιες έστω κατηγορίες για απόπειρα δολοφονίας ή ανθρωποκτονία. Άρα η δίκη ήταν παρωδία και προκύπτει βάσιμο το ερώτημα:
• Γιατί δεν υπήρξε συνέχεια από την ελληνική πλευρά; Γιατί, για παράδειγμα, δεν επιστρατεύθηκε ο ικανότερος στις νομικές μάχες της εποχής Στέλιος Παυλίδης; Επιπρόσθετα, δεν αποτελεί πρόκληση η πιθανή κυκλοφορία αυτών των μοτοσυκλετών κατοπινά το θέρος του 1958; Και κατοπινά στη μεταβατική κυβέρνηση και στα χρόνια της Ανεξαρτησίας;
Πρόκληση αποτελεί και το σχεδόν αυταπόδεικτο πως στη σφαγή μετείχαν Τουρκοκύπριοι δημόσιοι υπάλληλοι που διατήρησαν την ιδιότητά τους και μετά την Ανεξαρτησία. Ένας κατάλογος των υπαλλήλων της Κυπριακής Δημοκρατίας
των ζώντων τότε στο Κιόνελι και το γειτονικό συνεργαζόμενο τουρκικό χωριό θα μας οδηγούσε σε τραγικά ερωτήματα. Λαμβάνουν κάποιοι από τους πρωταγωνιστές και τους ηθικούς αυτουργούς συντάξεις από την Κυπριακή Δημοκρατία; Κατέχουν ταυτότητες αυτοί, τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους; Ανταμείβουμε, άραγε, εν αγνοία μας τους σφαγείς, ενώ τα παιδιά των μαρτύρων και οι οικογένειές τους κυριολεκτικά μαρτύρησαν για να επιβιώσουν;
Λάμβαναν μισθούς οι δολοφόνοι και οι ηθικοί αυτουργοί της σφαγής από την Κυπριακή Δημοκρατία και για πόση περίοδο; Έλαβαν κάποιοι απ’ αυτούς αποζημιώσεις και φυγαδεύτηκαν στη Μεγάλη Βρετανία ή την Αυστραλία; Όσοι από αυτούς μετείχαν στις αποικιοκρατικές δυνάμεις ασφαλείας εντάχτηκαν στο δίκτυο συνεργατών των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών και για ποια περίοδο εργάστηκαν στις τάξεις τους; Παραμένουν κάποιοι απ’ αυτούς σε ρόλο ενεργό στην τουρκοκυπριακή μειονότητα; Ένας ή δύο από αυτούς ήταν ηγετικά στελέχη στη συνεργασία των Τουρκοκυπρίων με τη Μεγάλη Βρετανία.
Ο στρατολόγος Τουρκοκύπριος επιτελικός της αποικιοκρατικής αστυνομίας, κεντρικός πρωταγωνιστής της σφαγής, πώς συνέχισε τον βίο του; Ποια κέρδη αποκόμισε μετά τη σφαγή και τον ρόλο του στη διάσωση των πρωταγωνιστών
της σφαγής; Κάποια από τα κέρδη του είχαν κατοπινά την υπογραφή της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι υπηρεσίες του κράτους μας τον ερεύνησαν ποτέ;
Πάντως η ιστοριογραφία μας, πλην φωτεινών εξαιρέσεων, δεν τόλμησε, με αποτέλεσμα να επιβάλλονται τουρκοκυπριακοί μύθοι περί μεμονωμένου επεισοδίου...
Ένα τουρκοκυπριακό χωριό με σφαγιαστική ηγεσία και πλήθος συνεργών σε δολοφονίες
Οι εκατοντάδες ένοχοι Κιονελίτες - Η ώρα της αληθεύουσας ιστοριογραφίας για τους τραγικούς Κοντεμενιώτες.
Οι σφαγείς και οι συνεργοί ήταν τουλάχιστον δύο εκατοντάδες. Ανάμεσά τους πιθανόν το ένα τέταρτο των ανδρών του Κιόνελι. Ένα τουρκοκυπριακό χωριό με σφαγιαστική ηγεσία και πλήθος συνεργών σε δολοφονίες.
Η πικρή αλήθεια
Όταν διερευνάς τη σφαγή των Κοντεμενιωτών, δεν μπορείς να αδιαφορήσεις απέναντι σε πληροφορίες που τοποθετούν δεκάδες μέχρι εκατοντάδες Κιονελίτες ως πρωταγωνιστές ή και μετέχοντες στο δίκτυο στήριξης των σφαγών. Έτσι,
πλάι στους Βρετανούς στρατιώτες, πεζικάριους και τεθωρακισμένους, και τους χειριστές ελικοπτέρων, τους αξιωματικούς του στρατού και της Αστυνομίας που είναι παρόντες, προστίθεται και η συλλογική μετοχή μερίδας της ηγεσίας της
κοινότητας και μεγάλης μερίδας των ανδρών κατοίκων του Κιόνελι καθώς και κάποιων από το Μιτζέλι.
Όσο και αν η ιστοριογραφία το κρύβει, η μαρτυρία και η κατάθεση στην Αγγλική Σχολή του Όθωνα Γιαγκουλλή είναι ξεκάθαρη. Όχι μόνο διεκπεραίωσαν τη σφαγή, αλλά ενέδρευαν εν σώματι στο παρακείμενο λατομείο για να σφαγιάσουν και τους Γερολατσίτες που προσέτρεξαν για να στηρίξουν και να βοηθήσουν τους σφαγιαζόμενους Κοντεμενιώτες. Όσο
και αν δεν μας βολεύει. Η απογραφή και οι ταυτότητες που είχαν εκδοθεί πριν ένα έως δύο χρόνια αποτελούσαν ένα εύχρηστο εργαλείο, μαζί με τους καταλόγους επικουρικών, οι οποίοι ζούσαν ή κατάγονταν από τα δύο χωριά, για να βρεθούν όλοι οι παρόντες Τουρκοκύπριοι στη σφαγή και να ληφθούν ποικίλα νόμιμα μέτρα εναντίον τους. Όλοι αυτοί οι μετέχοντες στη σφαγή θα έπρεπε από το 1960 να παρακολουθούνται. Για κάποιους γνωρίζουμε πως συνέχισαν την καταστροφική τους δράση. Κάποιοι μάλιστα που ζουν ακόμη παραμένουν, σύμφωνα με συνεντεύξεις τους των πρόσφατων ετών σε
τουρκοκυπριακά ΜΜΕ και δημοσιογράφους, συνολικά ή εν μέρει με τα ίδια καταστροφικά μυαλά.
Ο σχεδιασμός της καταστροφής των Ελλήνων και η σφαγή των Κοντεμενιωτών
Η έρευνα για τη σφαγή των Κοντεμενιωτών δεν είναι μια εύκολη εργασία, γιατί ψηλαφεί τον σχεδιασμό της καταστροφής των Ελλήνων της Κύπρου από μιαν ομάδα στελεχών της αποικιοκρατικής ελίτ, που κυριολεκτικά οργάνωνε την αξιοποίηση των Τουρκοκυπρίων ως οργάνων βίας κατά του ελληνικού λαού της Κύπρου.
Η τότε οργάνωση και η εκπαίδευση του επικουρικού σώματος των Τουρκοκυπρίων, σύμφωνα με πηγές και μαρτυρίες, αλλά και φωτογραφικό υλικό, περιλάμβανε και την εκπαίδευση στην καταστολή διαδηλώσεων με τη χρήση ειδικών στολών, δακρυγόνων, ροπάλων και τακτικών απομόνωσης και σύλληψης καθώς και μεθόδων ανακρίσεων και βασανιστηρίων. Η εκπαίδευση στους βασανισμούς διεξαγόταν επιτόπου στα κέντρα βασανισμού, ενώ το κέντρο βασανισμού στη Λεύκα σχεδόν εξολοκλήρου λειτουργούσε με τουρκοκυπριακό προσωπικό, αξιωματικούς και επικουρικούς. Η εξάσκηση του σώματος στη δράση αυτή λαμβάνει χώρα στη Λευκωσία με εποπτεύοντα και επικεφαλής οργανωτή τον περιβόητο Τσάσλερ.
Για τον Μπερτς και τους μάρτυρες Κοντεμενιώτες: Ένας από τους ενόχους
Ο Μπερτς, αξιωματικός κορυφαίος της αποικιοκρατικής Αστυνομίας στην Κύπρο, είχε τεκμηριωμένα κορυφαίο ρόλο στο «οπερέισιον ρουμ», στην Κεντρική Διοίκηση της Αστυνομίας. Υπήρξε ο πρωταγωνιστής της καθημερινής επιχειρησιακής σύσκεψης που όριζε τη δράση των δυνάμεων που επιχειρούσαν σε όλη την Κύπρο εναντίον της ΕΟΚΑ. Διετέλεσε, επίσης, ο πρωταγωνιστής των ποικίλων επιχειρήσεων αντιπερισπασμού που οργανώθηκαν εκτενώς μετά την άφιξη του Χάρντινγκ και της υιοθέτησης της φιλοσοφίας και της στρατηγικής αναδιοργάνωσης της κεντρικής διοίκησης και όλων των σωμάτων της Αστυνομίας και του στρατού για να ανατραπούν τα όποια προβαδίσματα της ΕΟΚΑ. Άρα η εμπλοκή του Μπερτς ως του εντολέα ή ενός των εντολέων της σφαγής έχει βάση και είναι ανάγκη να διερευνηθεί.
Από σειρά επιχειρησιακών αναλύσεων δεν συναντούμε κάποιαν άλλη βάσιμη ικαιολογία για την απόσυρσή του από την Κύπρο, πλην της πιθανής υπερέκθεσης του ονόματός του κατά τις διερευνήσεις της σφαγής στην επιτροπή της Αγγλικής
Σχολής ή του κινδύνου για τη ζωή του, αφού η ΕΟΚΑ είχε μερική πρόσβαση στα όσα συζητούνταν στο «οπερέισιον ρουμ» από εσωτερικούς πληροφοριοδότες και πιθανόν να τον υποπτευόταν και να οργάνωνε την εκτέλεσή του.
Επιπρόσθετα, όσοι γνωρίζουμε στοιχειωδώς τη μάχη των πληροφοριών και την αρνητική δυναμική μιας τόσο έντονης αρνητικής ενέργειας δημοσιότητας, πιθανολογούμε πως ίσως αποσύρθηκε για τη λανθασμένη ακραία τροπή που
πήρε η επιχειρησιακή επιλογή του Τσάσλερ, του Ερόλ και του Γκιλς με τη μεταφορά των Κοντεμενιωτών σε αιματηρή ενέδρα πλήθους Κιονελιτών. Από την άλλη, η ΤΜΤ εκείνη την περίοδο προχωρεί σε κεντρικό σχηματισμό με ηγεσία από την Τουρκίας, που συντονίζει τις αυτενεργούσες ή υπό τον έλεγχο του Τσάσλερ τοπικές τουρκοκυπριακές παρακρατικές συσπειρώσεις. Η μεταβίβαση των εξουσιών στοχεύει και στη μεταβίβαση ευθυνών τυχόν αποκαλύψεων της δολοφονικής δράσης Τουρκοκυπρίων σε δική τους αυτοοργάνωση και όχι στη διοίκηση και εποπτεία του Τσάσλερ, του Ενίς και του Ασήμ Ερόλ, που
είναι υπάλληλοι της αποικιοκρατίας και μπορεί να εκθέσουν το Κυβερνείο για κεντρική εμπλοκή και προώθηση βιαιοπραγιών κατά του ελληνικού πληθυσμού της Κύπρου.
Οι θεσμικά εμπλεκόμενοι στη σφαγή των Κοντεμενιωτών και τα πρώτα τους βιογραφικά
Ο Βρετανός Διοικητής των Επικουρικών και οι δολοφόνοι μοτοσυκλετιστές Οι μέχρι τώρα έντονα εμπλεκόμενοι ονομαστικά στη βιβλιογραφία ως κάποιοι από τους θεσμικούς πρωταγωνιστές της σφαγής των Κοντεμενιωτών στο Κιόνελι είναι τέσσερις:
Ο Γκιλς, ο πρώτος διεκπεραιωτής της σαδιστικής σφαγής, ο λοχίας της αποικιοκρατικής αστυνομίας, ο ενεργών ως σταθμάρχης Γερολάκκου και άνθρωπος που, σύμφωνα με μαρτυρία διασωθέντος Κοντεμενιώτη, ενορχήστρωσε την κάθοδο των Κοντεμενιωτών από τα δύο αυτοκίνητα, την παράταξη στρατού πίσω τους και την οπισθοδρόμηση των δύο
τεθωρακισμένων που μυστηριωδώς είναι παρόντα από το πρωί κοντά στη Σκυλλούρα μέχρι αργά το βράδυ στο Κιόνελι μετά τη σφαγή. Είναι ο άνθρωπος που οικοδομεί με ψυχραιμία και κυνισμό το σκηνικό της σφαγής και φέρεται να συνομιλεί και να έχει κάποια διαφωνία ή συνεννόηση με τον έναν από τους μοτοσυκλετιστές, πολύ πιθανόν επικουρικό αστυνομικό, που
ηγείτο λίγα λεπτά με τρεις συνεργούς του της σφαγής. Είναι ο μόνος από τους τέσσερις για τον οποίον δεν υπάρχουν μέχρι τώρα έστω και λίγα βιογραφικά στοιχεία σχετικά με τη δράση του στην Κύπρο από το 1955 μέχρι το 1960.
Ο Τσάσλερ, που ήταν οργανωτής και διοικητής των σωμάτων Τουρκοκυπρίων επικουρικών.
Ο Μπερτς, βασανιστή και στέλεχος του Ειδικού Κλάδου Σπέσιαλ Μπραντς, με έντονη παρουσία στη Λευκωσία, την Ομορφίτα και τον Αστυνομικό Σταθμό Σεραγίου.
Ο Μεχμέτ Ασήμ Ερόλ, τον ικανότερο Τουρκοκύπριο βασανιστή και αξιωματικό της Αστυνομίας, είχαμε από έγκυρη δημοσιογραφική πηγή βιογραφικά.
Τα βιογραφικά σημειώματα αυτά είχαν συνταχτεί έπειτα από συνομιλίες με έγκυρες πηγές και, πάρα τη λακωνική διάταξή τους, αποτελούν πολύτιμο σύμμαχο σε κάθε έρευνα για τον ειδικό κλάδο, για τα βασανιστήρια και τις βιαιοπραγίες.
Τουλάχιστον αφετηριακά, για να μην περιπατεί στο άγνωστο η έρευνα.
Έτσι, από το 1972 μπορούσαμε ερευνητικά να εμβαθύνουμε στον ρόλο των τριών στη σφαγή, αφού γνωρίζαμε βασικά τις αρμοδιότητές τους κατά την περίοδο της διάπραξης του αποτρόπαιου εγκλήματος. Επίσης, η φυγάδευση του ενός από το
1958, όπως ξεκάθαρα προκύπτει από το βιογραφικό του, μας προϊδεάζει για την κεντρική ενορχήστρωση της μεταφοράς και της σφαγής.
Η αρμοδιότητα του Τσάσλερ στη διοίκηση των επικουρικών μάς οδηγεί σε ένα βασικό ερευνητικά ερώτημα, που έπρεπε να τεθεί από τα τέλη τουλάχιστον του 1958. Ποιοι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού Κιόνελι ήταν μέλη του επικουρικού σώματος και ποιοι της Αστυνομίας; Το ίδιο και για το Μιτζέλι και τη Σκυλλούρα καθώς και τα γειτονικά χωριά, αν ερευνητικά προκύψει παρουσία τους στο Κιόνελι την ημέρα της σφαγής.
Από τη μέχρι τώρα έρευνά μας είμαστε πεπεισμένοι πως κεντρικοί πρωταγωνιστές της σφαγής ήταν Τουρκοκύπριοι επικουρικοί καταγόμενοι από την περιοχή και νεαρά πρόσωπα καταγόμενα από το Κιόνελι. Αν διεξαγόταν έρευνα
από το 1960, θα είχαμε μέχρι τώρα αναλυτικό κατάλογο των εμπλεκομένων, των ηθικών αυτουργών, τα ονόματα όσων τους συγκάλυψαν και τα ονόματα των κεντρικών δολοφόνων που επέβαιναν στις δύο μοτοσυκλέτες.
Αντί ερευνών, μέρος της ελληνοκυπριακής πλειοψηφίας στηρίζει στις μέρες μας τις επιχειρήσεις εστίασης στο Κιόνελι...
Επιλογικά
Η έρευνα αυτή υλοποιήθηκε για να υπάρξει επιτέλους ένας διάλογος και μια σε βάθος έρευνα ιστορική για τα γεγονότα. Είμαι σίγουρος πως και άλλες πηγές και μαρτυρίες θα ανευρεθούν. Οι μάρτυρες του Κοντεμένου και οι πολυβασανισμένες
οικογένειές τους ορίζουν ένα χρέος αλήθειας και μνήμης, που δεν μπορούμε να το αφήνουμε στο έλεος των απλουστεύσεων και των σκοπιμοτήτων.
Σε επόμενα σημειώματα θα προχωρήσουμε στην παράθεση των ονομάτων των Τουρκοκυπρίων που συμμετείχαν στη σφαγή και η έρευνα της εποχής τούς υπέδειξε, καθώς και σε κάποιες πρόσφατες μαρτυρίες που τους ενοχοποιούν, ενώ
θα εμβαθύνουμε στην τουρκοκυπριακή βία από το 1955 αλλά και τις πρότερες ρίζες της, για να καταρρίψουμε πλήρως τη θεωρία περί ατυχούς επεισοδίου χωρίς ρίζες και σχεδιασμούς πριν και μετά την άγρια και απάνθρωπη σφαγή.
Υστερόγραφο
Ο θρήνος της Κύπρου. Η ταφή των σφραγισθέντων Κοντεμενιωτών (Περιοδικό «LIFE» 30 Ιουνίου 1958)
Συνεχίζοντας την παρουσίαση των αφιερωμάτων του περιοδικού «Life» στην Κύπρο και τον εικοστό της αιώνα, παρουσιάζουμε ένα άγνωστο φωτογραφικό δισέλιδο.
Στην έκδοση της 30ής Ιουνίου του 1958 πέντε φωτογραφικά στιγμιότυπα επιχειρούν να παρουσιάσουν τον πρώτο καλοκαιρινό μήνα του νησιού, που ήταν τραγικός και ματωμένος.
Ομολογώ πως το τεύχος αυτό μού ήταν μέχρι πρόσφατα άγνωστο. Όταν το ανακάλυψα σε εξειδικευμένο κέντρο αμερικανικού περιοδικού τύπου, δεν ανέμενα να έχει κάποια σχέση με τη σφαγή των Κοντεμενιωτών στο Κιόνελι.
Όταν όμως έφτασε κοντά μου το τεύχος του περιοδικού, έμεινα κυριολεκτικά έκπληκτος από την τραγική φωτογραφική απεικόνιση της κηδείας των σφραγισθέντων αγροτιών. Σκηνές κυριολεκτικά αρχαίας τραγωδίας.
Από τις πέντε φωτογραφίες του αφιερώματος συγκλονίζουν οι τρεις από την κηδεία και τον θρήνο στον Κοντεμένο. Η πρώτη -τελευταίος ασπασμός. Ο συντάκτης του περιοδικού επεξηγεί: “Last kiss is bestowed by a woman at graveside”. Και συνεχίζει: «Όταν τα φέρετρα ανοίχτηκαν για τα τελευταία βλέμματα, οι γυναίκες αγκάλιαζαν με τρυφερότητα τα σώματα, προσπαθώντας να τα επαναφέρουν στη ζωή». Ο φωτοειδησειογράφος και στις τρεις φωτογραφίες συλλαμβάνει και αναδεικνύει την τραγικότητα.
Στη δεύτερη φωτογραφία οι γυναίκες του χωριού μοιρολογούν τους αδικοχαμένους. Από τις ελάχιστες φωτογραφίες που έχω συναντήσει με το μοιρολόι της Κύπρου σε τέτοια ένταση και τραγικότητα.
Στην τρίτη φωτογραφία η κατάρρευση από τον θρήνο, τη ζέστη και τον αβάσταχτο πόνο. Έξω από την εκκλησία του Κοντεμένου ένας άλλος χορός γυναικών. Βλέμματα οδύνης το γυναικείο πρότυπο της Κύπρου, οι αγρότισσες του χωριού
Κοντεμένος, εκείνον το μαύρο Ιούνη του 1958.
Με αφορμή τις φωτογραφίες αναζήτησα παλιά δημοσιεύματα, σημειώσεις από μαρτυρίες και αρχειακά ευρήματα. «Στις 12 Ιουνίου 1958 παρά το χωριό Κιόνελι, κατόπιν ενέδρας τη συνενοχή των Βρετανικών Αρχών επτά Έλληνες εφονεύθησαν
και άλλοι ετραυματίσθησαν. Τινές εσφράγησαν. Άπαντες κατήγοντο εκ του εγγύς χωριού Κοντεμένου και είχαν μεταβή εις Σκυλλούραν διά να συδράμουν συγχωριανούς των να διέλθουν διά του χωριού όπου ηπειλούντο υπό Τούρκων.
Αι στρατιωτικαί Αρχαί τους συνέλαβον διά τούτο και τους οδήγησαν εις Γερόλακκον δήθεν δι’ ανάγκρισιν. Ακολούθως Άγγλος αξιωματικός τους οδήγησεν εις απόσπασιν 1 1⁄2 μιλίου βορείως του Κιόνελι, όπου Τούρκοι, ειδοποιηθέντες προηγουμένως ενήδρευον και εκεί τους προσέβαλον διά όπλων, ροπάλων και μαχαίρων».
Η κατακραυγή ήταν μεγάλη, πράγμα που ανάγκασε τον Κυβερνήτη και την αποικιοκρατική Κυπριακή Κυβέρνηση να εκδώσει μικρό βιβλιάριο με τη δική της εκδοχή επί των γεγονότων. Το βιβλιάριο αυτό είναι από τα σπανιότερα έντυπα
που αφορούν την Κύπρο του εικοστού αιώνα.
Οι συνθήκες, η μεθόδευση, οι πρωταγωνιστές και οι ηθικοί αυτουργοί αυτού του εγκλήματος έχουν περιγραφεί και καταδειχθεί από έμπειρους ιστορικούς ερευνητές. Στο αφιέρωμα αυτό προσπαθήσαμε να αναδείξουμε την εσταυρωμένη βιωτή των γυναικών του χωριού, όπως τη συνέλαβε τοπικός φωτορεπόρτερ με περισσή δεξιοτεχνία.
Στις υπόλοιπες δύο φωτογραφίες μια βρετανική περίπολος ελέγχει γειτονιά της εντός των τειχών Λευκωσίας, ενώ ο Δήμαρχος της πόλης Θεμιστοκλής Δέρβης διαμαρτύρεται για τη βρετανική ευθύνη στη σφαγή του Κιόνελι. Είχαν βέβαια προηγηθεί οι επιδρομές και οι πυρπολήσεις της Λευκωσίας από τον τουρκοκυπριακό όχλο τα μεσάνυχτα της 7ης Ιουνίου 1958. «Το διαίρει και βασίλευε οργάνωνε και μεθόδευε».
Ως ύποπτοι για το φονικό συνελήφθησαν 9 Τουρκοκύπριοι και η έρευνα ολοκληρώθηκε στις 28 Ιουνίου 1958. Αποφασίστηκε, όμως, σύμφωνα με πρόσωπο του οποίου ο πατέρας σκοτώθηκε στην ενέδρα, το πόρισμα της έρευνας να μη δοθεί στη δημοσιότητα, μέχρι να εκδοθεί η δικαστική απόφαση.
Η απόφαση εκδόθηκε την 1η Σεπτεμβρίου 1958, όπου το αποτέλεσμα της δίκης ήταν αθωωτικό για τους Τουρκοκυπρίους. Εγκέφαλοι του φρικιαστικού εγκλήματος ήταν οι Βρετανοί αξιωματικοί Henry John Burge, George Henry Green, ο Tsasler και ο Τουρκοκύπριος Assim Errol.
Πηγές
Περιοδικό, LIFE, 30/06/1958.
Εφημερίδες, ΧΑΡΑΥΓΗ, 13/06/1958 και ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 14/06/1958, http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=40534&-V=limmata
https://www.onalert.gr/kosmos/kypros/12_Ioynioy_1958H_sfagh_toy_
KontemenoyToyrkokyprioi_katakreoyrghsan_Ellhnokyprioys/92561/
