Του Jeremy Bowen, Διεθνή Συντάκτη του BBC — Ιερουσαλήμ
Επιμέλεια – Έρευνα: Γιάννης Πειγειώτης
Δύο χρόνια μετά τις αιματηρές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, που βύθισαν ξανά τη Μέση Ανατολή στη δίνη του πολέμου, Ισραήλ και Χαμάς βρίσκονται ενώπιον μιας εύθραυστης αλλά υπαρκτής ευκαιρίας να βάλουν τέλος στη φονική σύγκρουση. Η καταστροφική στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ έχει ισοπεδώσει σχεδόν ολοκληρωτικά τη Γάζα, ενώ το ανθρώπινο τίμημα μετριέται σε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς.
Το τραύμα και η καταστροφή
Οι επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 σκότωσαν περίπου 1.200 ανθρώπους, κυρίως Ισραηλινούς πολίτες, ενώ 251 άτομα κρατήθηκαν όμηροι. Δύο χρόνια μετά, το Ισραήλ υπολογίζει ότι περίπου 20 όμηροι παραμένουν ζωντανοί και ζητά την επιστροφή των σορών άλλων 28.
Η απάντηση του Ισραήλ υπήρξε εξοντωτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Υγείας στη Γάζα —το οποίο λειτουργεί υπό τη διοίκηση της Χαμάς αλλά θεωρείται αξιόπιστη πηγή— περισσότεροι από 66.000 Παλαιστίνιοι, εκ των οποίων 18.000 παιδιά, έχουν σκοτωθεί. Πάνω από δύο εκατομμύρια άνθρωποι παραμένουν παγιδευμένοι σε μια ανθρωπιστική καταστροφή χωρίς τέλος, ανάμεσα στους βομβαρδισμούς, την πείνα και έναν ανθρωπογενή λιμό, προϊόν του αποκλεισμού της περιοχής από το Ισραήλ.
Η εξάντληση των δύο πλευρών
Η Χαμάς, που κάποτε διέθετε οργανωμένη στρατιωτική δομή, έχει πλέον μετατραπεί σε αντάρτικη δύναμη πόλης, οργανώνοντας αντίσταση μέσα στα ερείπια. Παράλληλα, στο Ισραήλ η κοινωνία εμφανίζει έντονα σημάδια κόπωσης· εκατοντάδες χιλιάδες έφεδροι ζητούν επιστροφή στην κανονικότητα, ενώ οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειοψηφία επιθυμεί μια συμφωνία ανταλλαγής ομήρων και κατάπαυση του πυρός.
Το ειρηνευτικό σχέδιο Τραμπ
Οι συνομιλίες που διεξάγονται στο Σαρμ ελ-Σέιχ της Αιγύπτου βασίζονται σε ένα ειρηνευτικό σχέδιο 20 σημείων που προωθεί ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος επανήλθε στο διεθνές προσκήνιο επιδιώκοντας μια νέα «μεγάλη συμφωνία» στη Μέση Ανατολή. Στο επίκεντρο του σχεδίου βρίσκεται η ανταλλαγή ομήρων και η προοδευτική αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας.
Ο Τραμπ, που φιλοδοξεί να αποκαταστήσει τη διπλωματική του εικόνα, άσκησε πίεση και στις δύο πλευρές να συμμετάσχουν στις συνομιλίες, ενώ, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ανάγκασε τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου να ζητήσει δημόσια συγγνώμη από τον Κατάρ για την αποτυχημένη αεροπορική επίθεση που στόχευε την ηγεσία της Χαμάς στη Ντόχα. Οι Καταριανοί και οι Αιγύπτιοι διαδραματίζουν ρόλο μεσολαβητών, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες ασκούν καθοριστική επιρροή.
Ο ρόλος Νετανιάχου και οι πολιτικοί υπολογισμοί
Ο Νετανιάχου, αντιμέτωπος με εσωτερικές πιέσεις και εκκρεμείς δικαστικές υποθέσεις, επιδιώκει να διατηρήσει την εξουσία του και να αποτρέψει τον χαρακτηρισμό του ως του ηγέτη που φέρει την ευθύνη για τη χειρότερη ημέρα στην ιστορία του Ισραήλ μετά το Ολοκαύτωμα. Μιλά διαρκώς για «πλήρη νίκη», ορίζοντάς την ως την επιστροφή των ομήρων, την καταστροφή της Χαμάς και την αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας.
Ωστόσο, αυτή η «πλήρης νίκη» μοιάζει όλο και πιο απίθανη. Η Χαμάς, παρότι εξουθενωμένη, εξακολουθεί να διαθέτει οπαδούς και δομές που της επιτρέπουν να διαπραγματεύεται. Από την άλλη, ο ισραηλινός κυβερνητικός συνασπισμός στηρίζεται σε υπερεθνικιστικά στοιχεία που απορρίπτουν κάθε ιδέα ειρήνης και επιθυμούν την εκδίωξη των Παλαιστινίων από τη Γάζα.
Το μέλλον της Γάζας και ο κίνδυνος αποτυχίας
Το σχέδιο Τραμπ δεν αναφέρεται στο μέλλον της Δυτικής Όχθης, ούτε εγγυάται μια σαφή πορεία προς ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος, κάτι που η Σαουδική Αραβία θεωρεί προϋπόθεση για οποιαδήποτε νέα περιφερειακή συμφωνία. Αν οι συνομιλίες αποτύχουν, οι δύο πλευρές κινδυνεύουν να βυθιστούν εκ νέου σε έναν ατέρμονο κύκλο βίας.
Η διπλωματική επιδεξιότητα και η συνέπεια στην εφαρμογή των δεσμεύσεων θα καθορίσουν αν αυτή η ευκαιρία θα μετατραπεί σε σταθμό ειρήνης ή σε ακόμη ένα χαμένο κεφάλαιο στη μακρά ιστορία αίματος μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.
