Μια άλλη, όχι και τόσο μακρινή πραγματικότητα
Ένας Ευρωπαίος πολίτης ξυπνά το πρωί και μέσα από το τηλέφωνό του ελέγχει τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων που είχε κλείσει ηλεκτρονικά την προηγούμενη εβδομάδα. Παράλληλα, ενημερώνεται ηλεκτρονικά από τη δασκάλα του παιδιού του ότι πρέπει να μεταβεί στο σχολείο για να συζητήσουν την πρόοδό του. Λίγο αργότερα, μέσα σε 15 λεπτά, χωρίς να χρειάζεται να χάνεται σε ένα ατελείωτο κυνήγι εγγράφων, ολοκληρώνει την εγγραφή της νέας του εταιρείας. Παράλληλα, καταθέτει την αίτησή του για το φοιτητικό επίδομα του μεγαλύτερου παιδιού του, επίσης μέσα σε λίγα λεπτά. Και όλα αυτά, χωρίς να χρειάζεται να ανεβάζει ξανά και ξανά τα ίδια δικαιολογητικά, αφού κάθε υπηρεσία έχει ήδη πρόσβαση σε αυτά, ακολουθώντας την αρχή του "Only Once".
Εσθονία1993 μ.Χ.
Το 1993, η Εσθονία, μια χώρα που μόλις είχε ανεξαρτητοποιηθεί από τη Σοβιετική Ένωση και προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της, αντιμετώπισε μια κρίσιμη πραγματικότητα. Η τότε κυβέρνηση συνειδητοποίησε ότι, ενώ δεν μπορούσε να
ανταγωνιστεί τη Δυτική Ευρώπη στη βιομηχανοποίηση, υπήρχε ένα άλλο πεδίο στο οποίο η μικρή πρώην σοβιετική χώρα ξεκινούσε από την ίδια αφετηρία με τις ανεπτυγμένες χώρες: το διαδίκτυο.
Αναπτύσσοντας ένα μακροχρόνιο όραμα και μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική, κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια να καταστεί παγκόσμιο πρότυπο ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, αποτελώντας σήμερα την αιχμή του δόρατος της Ευρωπαϊκής
Ένωσης στη διεθνή προσπάθεια ενίσχυσης της επιρροής της μέσω της οικονομικής διπλωματίας.
Κύπρος 2025 μ.Χ.
Στην Κύπρο, εν έτει 2025, η δημόσια συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το διορισμό κοινοταρχών από την κυβέρνηση, των οποίων η βασική – αν όχι η μοναδική – αρμοδιότητα είναι να σφραγίζουν έγγραφα πολιτών, που στη συντριπτική τους
πλειοψηφία δεν γνωρίζουν. Και ενώ ο δημόσιος διάλογος εξαντλείται στο ποιος θα ασκεί τα καθήκοντα του κοινοτάρχη, αν αυτά θα μεταφερθούν στα ΚΕΠ και ποιος θα είναι ο ρόλος των νεοεκλεγμένων αντιδημάρχων, το πολιτικό σύστημα εξακολουθεί να αποφεύγει να αντιμετωπίσει τις διαχρονικές του ευθύνες και τις πραγματικές παθογένειες.
Η έλλειψη οράματος και η διατήρηση των πελατειακών σχέσεων, που βόλευαν το κομματικό σύστημα, συντήρησαν ένα αναχρονιστικό γραφειοκρατικό μοντέλο, το οποίο εξαρτάται πάντα από τον ανθρώπινο παράγοντα. Ένα μοντέλο που δημιουργεί ένα ψευδεπίγραφο αίσθημα υποχρέωσης, με μοναδικό στόχο την πολιτική εξαργύρωση στην κάλπη.
Είναι αδιανόητο, σε μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Κύπριος πολίτης να πρέπει να τρέχει στον κοινοτάρχη ή στο ΚΕΠ για να πιστοποιήσει την εγκυρότητα ενός απλού εγγράφου. Σε ένα κράτος με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά της Κύπρου, η δημιουργία μιας ενιαίας βάσης δεδομένων που θα περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία του πολίτη είναι εξαιρετικά εύκολη υπόθεση.
Ένα τέτοιο σύστημα θα έδινε τη δυνατότητα σε κάθε κυβερνητική ή δημοτική υπηρεσία να έχει την ανάλογη πρόσβαση, χωρίς να χρειάζεται ο πολίτης να καταθέτει συνεχώς τα ίδια δικαιολογητικά. Να μπορεί, δηλαδή, να υποβάλλει ηλεκτρονικά μια αίτηση και όλα τα απαραίτητα έγγραφα να συλλέγονται αυτόματα από τη βάση δεδομένων. Έτσι, θα εξαλειφθεί η ανάγκη για άσκοπες επισκέψεις σε δημόσιες υπηρεσίες, για τη συγκέντρωση χαρτιών και υπογραφών.
Ας αναλογιστούμε μόνο πόσες ανθρωποώρες χάνονται σε αυτή τη διαδικασία και ποιο είναι το πραγματικό κόστος της γραφειοκρατίας στην εθνική παραγωγικότητα.
X-Road: Η Επανάσταση της Εσθονίας στην Ψηφιακή Διακυβέρνηση
Πηγαίνοντας πίσω στην Εσθονία, η οποία τη δεκαετία του 1990 βρισκόταν σε σαφώς δυσμενέστερη δημοσιονομική κατάσταση από την Κύπρο, κατάφερε, με πολιτικό όραμα και στρατηγική προσήλωση, να δημιουργήσει ένα σύστημα που
απελευθέρωσε τους πολίτες από τη γραφειοκρατική ταλαιπωρία. Ο Εσθονός "μουκτάρης" λοιπόν ονομάζεται X-Road.
Το X-Road είναι μια κεντρικά διαχειριζόμενη, κατανεμημένη πλατφόρμα ανταλλαγής δεδομένων (Data Exchange Layer - DXL), που επιτρέπει την ασφαλή και διαλειτουργική διασύνδεση πληροφοριακών συστημάτων, τόσο στον δημόσιο όσο και
στον ιδιωτικό τομέα. Πρωτοεμφανίστηκε το 2001 από την Αρχή Πληροφοριακών Συστημάτων της Εσθονίας (RIA) και σήμερα αποτελεί το θεμέλιο της ψηφιακής κοινωνίας της χώρας, διασυνδέοντας πάνω από 450 οργανισμούς και παρέχοντας
περισσότερες από 3.000 ψηφιακές υπηρεσίες.
Επιπρόσθετα το X-Road επιτρέπει την εφαρμογή της αρχής "Only Once", σύμφωνα με την οποία οι πολίτες δεν χρειάζεται να παρέχουν τα ίδια στοιχεία ξανά και ξανά σε διαφορετικές κρατικές υπηρεσίες. Το 2018, εκτιμάται ότι μόνο το X-Road εξοικονόμησε 1.407 χρόνια ανθρωποωρών, συμβάλλοντας καθοριστικά στην εθνική παραγωγικότητα.
Η Στάμπα του Μουκτάρη
Στη Κύπρο αντί να εξαντλούμαστε στη συζήτηση για το ποιός θα κρατά τη στάμπα του μουκτάρη, ας ανοίξουμε επιτέλους τον διάλογο για τα συστημικά προβλήματα της γραφειοκρατίας μας. Ας τολμήσουμε μια ολιστική, οριζόντια και κάθετη ψηφιακή
μεταρρύθμιση, με μοναδικό γνώμονα τη μείωση της άσκοπης αλληλεπίδρασης του πολίτη με το κράτος στο ελάχιστο.
Και αν δεν είμαστε σε θέση να πρωτοπορήσουμε, ας επωφεληθούμε τουλάχιστο από τη πρόοδο των ευρωπαιών εταίρων μας, που είναι πλέον ελεύθερα προσβάσιμη. Άλλωστε από το 2016, ο πηγαίος κώδικας του X-Road διατίθεται ελεύθερα με άδεια MIT, επιτρέποντας σε άλλες χώρες να τον προσαρμόσουν στις δικές τους ανάγκες.
Δημήτρης Ηρακλέους
Οικονομολόγος, Τμήμα Καινοτομίας και Νέων Τεχνολογιών, Οικονομική Επιτροπή για τη Λατινική Αμερική και Καραϊβική του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών
