Το πιο πολύνεκρο ατύχημα της ΕΟΚΑ-Η αυτοσχέδια βόμβα που σκόρπισε τον θάνατο
Η 20 Ιουνίου 1958 είναι γραμμένη με μαύρα γράμματα στις χρυσές σελίδες του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Στο Κουρδάλι, λίγο έξω από τα Σπήλια, σημειώθηκε την μαύρη Παρασκευή του αγώνα, το πιο πολύνεκρο ατύχημα, που είχε ως αποτέλεσμα τον τραγικό θάνατο τεσσάρων αγωνιστών.
Η έκρηξη εκείνης της ημέρας, υπήρξε από τα τραγικότερα γεγονότα κατά τη διάρκεια του αγώνα, που προκάλεσε θλίψη ανάμεσα στους αγωνιστές, ενώ συγκλόνισε ολόκληρη την Κύπρο. Νεκροί από την έκρηξη που σημειώθηκε εντός της οικίας του Κώστα Πατσαλίδη, έπεσαν οι Παναγιώτης Γεωργιάδης, Αλέκος Κωνσταντίνου, Κώστας Αναξαγόρου και του Ανδρέας Πατσαλιδη.
Η αποστολή των αγωνιστών
Τομεάρχης της βορειοδυτικής περιφέρειας της Πιτσιλιάς, ήταν εκείνη την περίοδο ο Χριστάκης Τρυφωνίδης, ο οποίος μετά το τέλος του αγώνα αναφέρθηκε στα τραγικά γεγονότα εκείνων των ημερών.Όπως εξηγεί στο «Χρονικό του Αγώνα της πόλεως και επαρχίας Λεμεσού», ο Χριστάκης Τρυφωνίδης, μέσα στα πλαίσια των εκάστοτε σχεδιασμών δράσεων του τομέως, καταρτισθεί ειδικό σχέδιο με κύριο σκοπό να στηθεί ενέδρα και να χτυπηθούν τα βρετανικά στρατεύματα.
Συγκεκριμένα, ο στόχος, ήταν να προκληθεί η κίνηση αποικιοκρατικών στρατευμάτων εντός του τομέα κατά τις νυχτερινές ώρες, ώστε να χτυπηθούν από ενέδρα. Για την επίτευξη του στόχου θα ανατινάσσετο νωρίτερα ο δασονομικός σταθμός των Πλατανιών. Μεταξύ της οδού Πλατανιών και Καρβουνά, θα υπήρχε στημένη ενέδρα, ενώ δεύτερη ενέδρα θα εστήνετο μεταξύ Σπηλιών και Κανναβιών, ώστε οιαδήποτε κίνησης στρατού εντός του τομέα, λόγω της ανατινάξεως του δασονομικού σταθμού, θα ενέπιπτε εις μια εκ των ενεδρών ή και εις τις δύο.
Ο τομεάρχης της περιοχής, ανέθεσε στους αγωνιστές Παναγιώτη Γεωργιάδη και Αλέκο Κωνσταντίνου, τη μεταφορά υλικού, μεταξύ των οποίων ήταν δύο βόμβες πιέσεως οκτώ κιλών στο Κουρδάλι, που θα παρέδιδαν στον Ανδρέα Αναξαγόρα. Επιπλέον, ο Χριστάκης Τρυφωνίδης ανέθεσε στον Παναγιώτη Γεωργιάδη και τον Αλέκο Κωνσταντίνου, την ανόρυξη κρησφύγετου στο σπίτι του Κώστα Πατσαλίδη στο Κουρδάλι.
Το πρωί της 20 Ιουνίου, ο Παναγιώτης Γεωργιάδης, ο οποίος ήταν καταζητούμενος και αρχηγός των ομάδων της περιοχής, μετέβη μαζί με τον Αλέκο Κωνσταντίνου στην οικία του Πατσαλίδη στο Κουρδάλι ,όπου βρίσκονταν κρυμμένα όπλα και τα πυρομαχικά για να συσκεφθούν εάν έπρεπε να γίνει μετακίνηση τους, λόγω των συχνών επιδρομών του στρατού στη περιοχή.
Ο Γεωργιάδης, με την ευκαιρία, ήθελε να εκπαιδεύσει τον Πατσαλίδη και τον Κώστα Αναξαγόρου στην κατασκευή νέων και αποτελεσματικότερων εκρηκτικών μειγμάτων, επειδή ο τομέας της Πιτσιλιάς ετοίμαζε νέες εξορμήσεις. Το τι διημείφθη και τι επακολούθησε κατά τη σύσκεψη κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει εφόσον και οι τέσσερις μαχητές έπεσαν νεκροί.
Κώστα Αναξαγόρας
Γεννήθηκε στο χωριό Σπήλια, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 20 Ιουνίου 1935.
Γονείς : Αναξαγόρας και Μηνοδώρα Λουκά
Αδέλφια : Μάχη, Ανδρέας, Λουκάς, Ξενής, Νίκη, Ελένη, Γιώργος, Στέλλα, Μαρία, Μάριος, Κωστάκης
Αρραβωνιαστικιά : Μαρία Κλεάνθους
Ο Κώστας Αναξαγόρου φοίτησε στο δημοτικό σχολείο Σπηλιών και εργαζόταν ως οδηγός στο μεταλλείο Αμιάντου.
Υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος της Νέας Συντεχνίας, της ΣΕΚ και του Αθλητικού Συλλόγου "Άρης" Σπηλιών, σωματεία τα οποία ανέδειξε σε εστία εθνικών εξορμήσεων.
Διακρινόταν για τον άδολο πατριωτισμό του ο οποίος χαρακτήριζε και όλη του την οικογένεια.
"Όλοι μας στην οικογένεια είχαμε βαθιά ριζωμένη μέσα μας την πίστη, ότι Κύπρος θα πει Ελλάδα", αναφέρει χαρακτηριστικά ο πατέρας του.
Ήταν από τους πρώτους που πύκνωσαν τη στρατιά της θρυλικής ΕΟΚΑ, μετά την ιστορική μάχη των Σπηλιών, το Δεκέμβριο του 1955.
Διατέλεσε σύνδεσμος των ομάδων της ΕΟΚΑ που δρούσαν στα χωριά Σπήλια-Πολύστυπος, τα οποία ήταν κέντρα κατασκευής ναρκών και χειροβομβίδων.
Διατηρούσε κρύπτες για την απόκρυψη τόσο του υλικού αυτού όσο και άλλου οπλισμού της Οργάνωσης.
Έλαβε μέρος σε ενέδρες και άλλες αποστολές, όπως ήταν η απόσπαση τριών ασυρμάτων από το δασικό σταθμό Πλατανιών και η ανατίναξη κυβερνητικού εκσκαφέα στα Σπήλια.
Σκοτώθηκε μαζί με τους συναγωνιστές του Ανδρέα Πατσαλίδη, Αλέκο Κωνσταντίνου και Παναγιώτη Γεωργιάδη, από έκρηξη νάρκης επιτόπιας κατασκευής. Η νάρκη εξερράγη καθώς οι τέσσερις αγωνιστές την επεξεργάζονταν υπό την καθοδήγηση του Παναγιώτη Γεωργιάδη και την προόριζαν για ενέδρα εναντίον των Άγγλων.
Χαρακτηριστική είναι η φράση του πατέρα του, όταν άκουσε τον θάνατο του γιου του: "Έχασα τον πρώτο. Έχω αμέσως άλλον, έτοιμο να πάρει τη θέση του στον αγώνα".
Ενδεικτικό της ενότητας και του αγωνιστικού πνεύματος, που χαρακτήριζε τον κυπριακό λαό είναι και το γεγονός ότι οι κάτοικοι των Σπηλιών, τιμώντας τον ήρωα, ανέλαβαν εθελοντικά να καλλιεργούν τα κτήματα της οικογένειας, επειδή ο πατέρας του, λόγω των κακοποιήσεων που υπέστη από τους Άγγλους, δεν ήταν πια σε θέση να τα καλλιεργεί.
Γεωργιάδης Παναγιώτης
Γεννήθηκε στο χωριό Λειβάδια, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 15 Δεκεμβρίου 1929.
Γονείς : Αχιλλέας Ξιναρής και Ευγενία Χατζηγεωργίου
Αδέλφια : Ανδρέας, Γεώργιος και Ελένη
Ο Παναγιώτης Γεωργιάδης τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λειβαδιών και εργαζόταν ως υπάλληλος στη Λευκωσία, σε ιδιωτική επιχείρηση.
Ήταν μέλος της ΟΧΕΝ, απ΄ όπου εντάχθηκε στον Αγώνα το 1954.
Με την έναρξη του Αγώνα υπηρέτησε ως σύνδεσμος του Διγενή με τον Εθνάρχη Μακάριο με το ψευδώνυμο Ίκαρος.
Ήταν, μαζί με συναγωνιστή του, βοηθός υπεύθυνος για τη φύλαξη και τη διανομή του οπλισμού στην περιοχή Λευκωσίας.
Μετέφερε και απέκρυβε καταζητούμενα πρόσωπα συνεργαζόμενος στενά με τα αδέλφια του, που διέθεταν κρησφύγετο στο σπίτι τους στα Λειβάδια Πιτσιλιάς, με τους τομεάρχες Λευκωσίας και κυρίως με τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, τον οποίο πολλές φορές είχε διακινήσει.
Τον Οκτώβριο του 1956 καταζητήθηκε από τους Άγγλους και κατέφυγε στα βουνά ως αντάρτης.
Ενώθηκε με την ομάδα του Στυλιανού Λένα, που ήταν υπεύθυνος του νότιου τμήματος του τομέα Αυξεντίου στην Πιτσιλιά.
Ιδιαίτερη ευθύνη είχε για την κατασκευή χειροβομβίδων και ναρκών στα χωριά Κάτω και Πάνω Αμίαντος, όπου ο Λένας είχε μεταφέρει τα εργαστήριά του και ανέπτυξε πολύπλευρη δράση.
Τόσο συχνές ήταν οι επιθέσεις της ομάδας τους, που ο Διγενής συμβούλευσε να τις αραιώσουν.
Μετά τη σύλληψη του Στυλιανού Λένα και το θάνατο του Δημητράκη Χριστοδούλου, στις 17 Φεβρουαρίου 1957, ο Παναγιώτης Γεωργιάδης κατέφυγε στη Λεμεσό με τον Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου και το Μιχαήλ Ασσιώτη.
Από τη Λεμεσό επανήλθε στο χωριό του στα μέσα Νοεμβρίου 1957 και επιδόθηκε στην αναδιοργάνωση της περιοχής, που είχε υποστεί βαρύ πλήγμα λόγω μεγάλου αριθμού συλλήψεων.
Στις 20 Ιουνίου 1958, ενώ ο Παναγιώτης δίδασκε το χειρισμό νάρκης μεγάλης ισχύος στους συναγωνιστές του στο σπίτι του Ανδρέα Πατσαλίδη, στα Κούρδαλι, η νάρκη εξερράγη και τον διαμέλισε μαζί με τους Ανδρέα Πατσαλίδη, Αλέκο Κωνσταντίνου και Κώστα Αναξαγόρα.
Κωνσταντίνου Αλέκος
Γεννήθηκε στην Κακοπετριά, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 6 Οκτωβρίου 1936 και έζησε στην Αμμόχωστο.
Γονείς : Κώστας και Ελπινίκη Κωνσταντίνου
Ο Αλέκος Κωνσταντίνου φοίτησε σε δημοτικό σχολείο της Αμμοχώστου, στο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου και στο Εμπορικό Λύκειο Αμμοχώστου μέχρι την πέμπτη τάξη.
Παρακολουθούσε ταυτόχρονα μαθήματα αγγλικής γλώσσας σε ινστιτούτο, πρώτευσε στις εξετάσεις και κατόρθωσε να προσληφθεί στον αγγλικό στρατό, εξασφαλίζοντας μια πολύ καλή θέση.
Ήταν μοναχοπαίδι και έτρεφε υπερβολική αγάπη προς τη μητέρα του.
Ο πατέρας του τους είχε εγκαταλείψει, όταν ο Αλέκος ήταν βρέφος.
Με την έναρξη του αγώνα εντάχθηκε σε ομάδα του εκτελεστικού της Αμμοχώστου.
Στο σπίτι του γίνονταν οι συγκεντρώσεις της ομάδας και εκεί, με τη βοήθεια της μητέρας του, η ομάδα του έκρυβε και τον οπλισμό της.
Λόγω της θέσης που είχε στο στρατό, ο Αλέκος έκανε παρέες με Άγγλους στρατιώτες, τους φίλευε στο σπίτι του και έτσι δεν κινούσε την υποψία ότι ήταν μέλος της ΕΟΚΑ.
Στις 14 Απριλίου 1958, μαζί με συναγωνιστή του, είχαν το θάρρος να εμφανιστούν μπροστά στον σκληρό Άγγλο ανακριτή Ντίαρ και να τον πυροβολήσουν θανάσιμα, κοντά στον κινηματογράφο Ηραίο.
Ο Ντίαρ βασάνιζε ανελέητα τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ και προκαλούσε, ύστερα από επανειλημμένες απόπειρες εναντίον του, πως κανένας δεν μπορούσε να σταθεί μπροστά του και να τον πυροβολήσει.
Του είχαν στήσει καρτέρι δίπλα από το Ηραίο.
Οι συνοδοί του Ντίαρ, δυο στρατιώτες της στρατιωτικής αστυνομίας, καταδίωξαν τους δυο αγωνιστές, οι οποίοι κατόρθωσαν να διαφύγουν μπαίνοντας στο Ηραίο.
Στη συνέχεια κατέφυγαν στο αντάρτικο, επειδή ο Ντίαρ πρόλαβε να δώσει περιγραφή τους προτού πεθάνει.
Στις 20 Ιουνίου 1958 ο Αλέκος Κωνσταντίνου συνόδευσε τον Παναγιώτη Γεωργιάδη στα Κούρδαλι, όπου μαζί με τους Κώστα Αναξαγόρα, Ανδρέα Πατσαλίδη και Παναγιώτη Γεωργιάδη σκοτώθηκε από έκρηξη νάρκης, την οποία προόριζαν για ενέδρα εναντίον των Άγγλων
Πατσαλίδης Ανδρέας
Γεννήθηκε στο χωριό Καννάβια, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 14 Αυγούστου 1930.
Σύζυγος : Ειρήνη Πατσαλίδου
Παιδιά : Μαρία και Ανδρέας
Γονείς : Αλέξανδρος Πατσαλίδης και Μαρία Αλεξάνδρου
Αδέλφια : Χαράλαμπος, Λάμπρος και Στέλλα
Ο Ανδρέας Πατσαλίδης τελείωσε το δημοτικό σχολείο Κανναβιών και εργαζόταν αρχικά στον Αμίαντο, όπου έδρασε ως ένα από τα ιδρυτικά στελέχη της τοπικής Νέας Συντεχνίας, και αργότερα στο δασικό σταθμό Πλατανιών.
Υπήρξε από τους πρώτους μαχητές της ΕΟΚΑ και έλαβε μέρος στην επιχείρηση "Προς τη Νίκη" στις 23 Νοεμβρίου 1955 με την ομάδα του ήρωα Χρίστου Τσιάρτα, στην ενέδρα στο δρόμο Κακοπετριάς - Σπηλιών.
Συνεργαζόταν με τους τοπικούς υπεύθυνους της Οργάνωσης των γύρω χωριών και με τις ανταρτικές ομάδες της περιοχής του.
Πήρε μέρος, μαζί με τον ήρωα Κώστα Αναξαγόρα και άλλους συναγωνιστές του, στην αφαίρεση ασυρμάτων από το δασικό σταθμό Πλατανιών και στην επίθεση εναντίον του σταθμού αυτού.
Μαζί με τη σύζυγό του απέκρυπτε οπλισμό και πολεμοφόδια και φιλοξενούσε αντάρτες.
Το σπίτι του χρησιμοποιόταν ως κέντρο διανομής πολεμοφοδίων, τα οποία διοχέτευε στους τομείς Πιτσιλιάς, Τροόδους και Μαραθάσας.
Για περισσότερη ασφάλεια των ανταρτών που φιλοξενούσε, δοκίμασε να σκάψει στο σπίτι του κρησφύγετο, αλλά δεν μπόρεσε, επειδή η γη ήταν πολύ σκληρή.
Η ομάδα των ανταρτών που πήγε εκεί, στις 20 Ιουνίου, είχε ως μια από τις αποστολές της τη διερεύνηση τρόπου κατασκευής κρησφυγέτου.
Άλλη αποστολή της ήταν η ανατίναξη γέφυρας με νάρκη.
Ενώ ετοιμάζονταν για την αποστολή αυτή, η νάρκη εξερράγη στα χέρια τους την ώρα που προσπαθούσαν να μάθουν τη χρήση της στο σπίτι του Ανδρέα Πατσαλίδη στο Κούρδαλι και τους σκότωσε όλους, καταστρέφοντας και το σπίτι.
Ως εκ θαύματος γλίτωσε η σύζυγος του Ανδρέα Πατσαλίδη, Ειρήνη, που ήταν στον τέταρτο μήνα της εγκυμοσύνης της, και η κόρη τους Μαρία, που ήταν μόλις δεκαέξι μηνών.
"Κρατούσα το παιδί στην αγκαλιά μου", αφηγείται η ίδια, "και περίμενα να σταματήσουν να πέφτουν τα κεραμίδια μπροστά μου, για να απομακρυνθώ.
Πρώτος, πριν από τον αγγλικό στρατό, κατέφθασε ο αδελφός μου Κυριάκος και αργότερα ο λοχίας Αμιάντου Δήμος Βοσκαρίδης, συνεργάτης του συζύγου μου, ο οποίος μάζεψε και εξαφάνισε τα όπλα τους με τη βοήθεια της αδελφής μου Μαρικούς και έτσι γλιτώσαμε τουλάχιστον τον οπλισμό".
