Γράφει η Κατερίνα Σιδέρη
Δε νομίζω ότι χρειάζονται συστάσεις. Πρόκειται για τρία κορυφαία αριστουργήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από τα πολλά και αξιόλογα έργα που μας χάρισε, τα οποία εξακολουθούν και κατέχουν μια περίοπτη θέση στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων.
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γεννήθηκε στις 4 Μαρτίου του 1851 στη Σκιάθο. Ήταν παιδί πολύτεκνης οικογένειας, ο πατέρας του ήταν ιερέας και έμαθε από πολύ μικρός να ζει κάτω από ένα πρίσμα ευλάβειας, θεοσέβειας και θρησκευτικότητας. Φοίτησε στο γυμνάσιο διακοπτόμενα λόγω οικονομικών δυσχερειών και γράφτηκε στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου τελικά δεν κατάφερε να πάρει το δίπλωμά του για οικονομικούς λόγους.
Έχοντας έφεση στα γράμματα, έμαθε αγγλικά και γαλλικά μόνος του για να μπορέσει να διαβάσει τους κλασικούς της ξένης λογοτεχνίας και συνάμα η εκμάθηση των ξένων γλωσσών τον βοήθησαν βιοποριστικά, μεταφράζοντας κείμενα για εφημερίδες και περιοδικά. Δοκίμασε σε νεαρή ηλικία να μυηθεί στον ασκητικό – μοναχικό βίο μεταβαίνοντας στο Άγιο Όρος, αλλά έπειτα από 8 μήνες επέστρεψε και πάλι στην Αθήνα.
Αναζητούσε τη γαλήνη μέσα από την ανάγνωση των εκκλησιαστικών βιβλίων και έψελνε τακτικά στο γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου στο Μοναστηράκι. Η ζωή του μέχρι το τέλος ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ηθική, το θεϊκό στοιχείο και τη συγγραφή. Τα ιστορικά μυθιστορήματα προσέλκυσαν αρχικά το ενδιαφέρον του, όμως γρήγορα στράφηκε στο διήγημα προσπαθώντας με το δικό του μοναδικό τρόπο να καταγράψει και να μεταφέρει στις επόμενες γενιές τα ήθη της τότε κοινωνίας. Η ηθογραφία κυριάρχησε στα γραπτά του, εμπλουτισμένη από στοιχεία της φύσης, της θρησκευτικότητας αλλά και της απλής καθημερινής ζωής.
Αν και η γλώσσα που χρησιμοποιούσε θεωρείτο δύσκολη λόγω των πολλών στοιχείων της καθαρεύουσας και των εκκλησιαστικών βιωματικών αναγνωσμάτων, η δομή των γραπτών του είναι ολοκληρωμένη, με σαφήνεια, με ονειροπολήσεις, με όμορφες και παραστατικές αφηγήσεις, πλούσιες σε περιγραφικά στοιχεία και ο λόγος του διανθίζεται εύστοχα με ποιητική χροιά, κατανόηση και ψυχική καταβολή. Επισημαίνει εύλογα τις δεισιδαιμονίες, αναφέρεται στους φόβους έναντι των τιμωριών από το Θεό, τις δυσκολίες και το μόχθο της συνεχούς βιοπάλης και φυσικά καυτηριάζει με την πένα του κοινωνικά θέματα της Ελλάδας, όπως τη χρεωκοπία και τα δάνεια που ακολούθησαν στην εποχή του.
Τον συγκινεί ο πόνος, ο κατατρεγμός, η φτώχεια, ο αγώνας της επιβίωσης, ο ηττημένος της ζωής, ο παραγκωνισμένος εκ των πολλών, ο θάνατος, ο αποκλεισμός από κοινωνία και ανθρώπους. Πάντρεψε στα έργα του τη θάλασσα, την ομορφιά του τόπου του με τις αθώες ψυχές των παιδιών, των ηλικιωμένων συνανθρώπων του, των θρησκευτικών του ηρώων και απέδωσε στα έργα του την υπομονή των Ελλήνων απέναντι στα δύσκολα μα και το δυναμισμό που κρύβουμε μέσα μας.
Δύσκολος άνθρωπος, περίεργη φυσιογνωμία με βιβλική χροιά. Μοναχικός, χωρίς παρέες και φίλους, λιγομίλητος, σεμνός στα όρια του αγοραφοβικού, απεριποίητος εμφανισιακά, συνεχώς αξύριστος που κάποιες φορές θύμιζε ζητιάνο η αχλή του περιβολή με τα κουρελιασμένα ρούχα. Λάτρης του αλκοόλ και του καπνίσματος και με την υποτυπώδη σίτιση που πρόσφερε στο σώμα του, δεν κατάφερε να ζήσει πέρα από τα 60 χρόνια. Πέθανε στην γενέτειρά του στις 3 Ιανουαρίου του 1911, μετά από βαριά πνευμονία αφού όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται λίγο πριν το τέλος ζήτησε να διαβάσει Σαίξπηρ!
(φώτο 2)
Το βαρύγδουπης πολιτισμικής κληρονομιάς συγγραφικό του έργο, απαρτίζεται από τίτλους όπως οι Μάγισσες, ο Νεκρός Ταξιδιώτης, ο Πεντάρφανος, η Νοσταλγός, Το Αστεράκι, το Σπιτάκι στο λιβάδι, στο Χριστό στο κάστρο και πολλά – πολλά άλλα που αξίζει πραγματικά ο αναγνώστης να τα προσεγγίσει ευλαβικά.
Η κριτική που δέχτηκε στην αρχή της πορείας του ήταν στο σύνολό της αρνητική και έντονη και στηριζόταν κυρίως στη μη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην βαθιά του σχέση με την εκκλησία. Όμως άνθρωποι των γραμμάτων όπως ο Παλαμάς και ο Καβάφης, έσπευσαν να απαντήσουν στα κακώς κείμενα, απονέμοντας στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη την πρώτη παρθενική εμφάνιση στην ελληνική πεζογραφία και τη διηγηματογραφία.
Ο κοινώς λεγόμενος Κοσμοκαλόγερος, ο άνθρωπος που απαρνήθηκε τη γυναικεία συντροφιά όλη τη ζωή του, ο φτωχός και βαθιά θρησκευόμενος, ο ριζοσπάστης του λογοτεχνικού διηγήματος, ο απόκοσμος, ο εσωστρεφής μα και σπουδαίος συγγραφέας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης κατέχει στο κάδρο της ιστορίας τη θέση που του αξίζει, εξακολουθεί να είναι διαχρονικός, να προβληματίζει και να εμπνέει ακόμα και σήμερα μέσα από τα έργα του, γραμμένα πριν έναν αιώνα…
…γιατί μέσα τους κρύβουν την εθνική μας ταυτότητα, την εθνική μας κληρονομιά που πολλοί από εμάς ακόμα αναζητούμε…
