Του Στέλιου Παπαντωνίου
Τύχη αγαθή, υπήρξα μαθητής του Παγκυπρίου Γυμνασίου κατά τα έτη 1954-61, διότι εφοίτησα και εις την Προγυμνασιακήν της εποχής, ήτις υπήρξε μια σύλληψις πρωτοποριακή και διά το σχολείον και διά τους μαθητάς αυτού, αφού παρείχε την ευκαιρία από της Πέμπτης Δημοτικού να εισέλθει τις εις το Παγκύπριον, με διδασκάλους ικανούς, ως ο μακαριστός Αλέξανδρος Κοσμάς, συγγραφεύς Γραμματικής της Καθαρευούσης και ο Μιχαήλ Χαραλάμπους.
Το Παγκύπριον ήτο εξατάξιον, αρρένων το πλείστον, και επεκράτει τότε η δυνατότης επιλογής κλάδων. Ήτο η αρίστη τριάς, Κλασσικόν, Πρακτικόν, Εμπορικόν.
Κτιριακά ελειτούργει ουχί μόνον το Κεντρικόν αλλά και παραρτήματα, του αγίου Κασσιανού και του αγίου Ιωάννου, λόγω του πλήθους των μαθητών.
Πλην των εκ Λευκωσίας και προαστείων, άλλοι μαθηταί διέμενον εις δωμάτια οικιών ελεγμένα και εγκεκριμένα υπό του Σχολείου, άλλοι εις τα οικοτροφεία του Σχολείου, εις την περιοχήν αγίου Κασσιανού.
Οι παιδονόμοι ήλεγχον την εξωσχολικήν και ενδοσχολικήν ημών ζωήν, οργανωμένην πλήρως, με τας απαγορευμένας οδούς, με απαγορεύσεις δημόσιων θεαμάτων ακόμη και τη συνοδεία γονέων. Έλεγχος στολής και πηληκίου απαραίτητος. Και εντός του σχολείου υπήρχον οι απαγορευμένοι δια τους μαθητάς τόποι, όπως η κεντρική είσοδος, ο προθάλαμος, η αίθουσα Καθηγητών με τας εικόνας των μακαριστών καθηγητών ή τα γραφεία, πλην του ταμείου, αφού το σχολείον έπρεπε να είναι οικονομικώς ανεξάρτητον, ίνα μη υποταγεί εις την αγγλικήν κυβέρνησιν.
Ο σεβασμός ή το δέος συνοδεύει έως της σήμερον πάντα απόφοιτον του Παγκυπρίου, εισερχόμενον εις το σχολείον.
Ομολογώ πως το ίδιον δέος ησθανόμην εισερχόμενος εις το σχολείον και ως διευθυντής αυτού, αντικρύζων την αγίαν Τριάδα και τον περιβάλλοντα χώρον.
Δεν απείχε εις δέος η είσοδος εις την εκκλησία από την είσοδον εις το Παγκύπριον Γυμνάσιον. Και τούτο εκαλλιεργήθη ημίν υπό του μακαριστού Κωνσταντίνου Σπυριδάκι.
Αι συγκεντρώσεις του σχολείου με το επιτελείον των βοηθών διευθυντών και καθηγητών, να αναμένουν μετά σεβασμού τον γυμνασιάρχην,
η πρωινή προσευχή, συνήθως υπό καλογήρου μαθητού, αι νουθεσίαι, η άκρα σιγή, και το ενδιαφέρον όλων κατά τους εορτασμούς εις την αυλήν ή εις την μεγάλην αίθουσαν ή εις τα τμήματα, με ενδοτμηματικούς εορτασμούς οργανωμένους υπό των μαθητών. Όμιλοι διαφόρων διαφερόντων ελειτούργουν κατά τα απογεύματα ή μαθήματα υπό πληθωρικών καθηγητών προσεφέροντο αφειδώς, ακόμη και μαθήματα ορθοφωνίας, ότε εις την Κύπρον κατήλθε ο κατάλληλος διδάσκαλος.
Ειδικαί αίθουσαι διδασκαλίας Γεωγραφίας, Μουσικής, Τέχνης, Γυμναστικής, με τον προμαχώνα παρά τον ναΐσκον της αγίας Θέκλης, ότε δεν είχον ανά χείρας οι μαθηταί και αι μαθήτριαι κινητόν τηλέφωνον αλλά βιβλίον και χρόνον.
Μια πλήρης εκμετάλλευσις του μαθητικού χρόνου και πολλαί διέξοδοι, γνώσεων, καλλιτεχνικής εκφράσεως, γύμνασης και κλασσικού αθλητισμού,
με το περιοδικόν η «Μαθητική Εστία» να περιλαμβάνει τα έργα των φιλοδόξων ποιητών και πεζογράφων και προπάντων τα αποτελέσματα των διαγωνισμών, του Σεβερείου, του Πουλλείου, λαμπρά ονόματα της εποχής.
Δύναταί τις να νομίζει πως εν τω Παγκυπρίω η αυστηρή πειθαρχία κατεπάτει την δημοκρατίαν.
Και όμως, δημοκρατικώς ελειτούργει το σχολείον, με εκλογάς μαθητικών συμβουλίων, και επισκέψεις εις το φοβερόν γραφείον του διευθυντού,
αν επρόκειτο περί εκφράσεως παραπόνων διά τινα διδάσκοντα ή διά διδακτέαν ύλην ή δι’ οιανδήποτε αδικίαν.
Ο μακαριστός Σπυριδάκις ήκουε και εσημείωνε και επελεμβάνετο του παραπόνου.
Αι εις την κυπριακήν γην εκδρομαί καλώς προητοιμασμέναι, αλλά προ πασών λαμπροτέρα η γνωριμία με την μητέρα πατρίδα Ελλάδα, κατά το τέλος της Πέμπτης τάξεως.
Διά πάντα ταύτα αι εκδηλώσεις αγάπης των αποφοίτων προς το Παγκύπριον ήσαν και είναι συνεχείς, όπως και η υπερηφάνεια διά την γεραράν Σχολήν. Αύτη υπήρξεν η γαστήρ εξ ης εγεννήθη σχεδόν όλη η πνευματική ζωή της Λευκωσίας.
Πνευματικοί όμιλοι παντός είδους, πολιτιστικαί εκδηλώσεις, βραδιναί παραστάσεις, τραγωδίαι, διαλέξεις, μουσικαί εκδηλώσεις, όλα υπό το άγρυπνον βλέμμα του γυμνασιάρχου και με την συμπαράστασιν αλήστου μνήμης συνεργατών του.
Μνημονεύομεν ζώντας και κακοιμημένους, Διαμαντήν, Κάνθον, Οικονόμου, Μικελλίδην, Κασινόπουλον, Διαγόραν, Μίτλετον, Χατζηβασιλείου
και βεβαίως τους φιλολόγους, Παπαχαραλάμπους, Πετρίδη, Περσιάνην, Κυπριανού, Χριστοφίδην, Χριστάκην Χαραλάμπους, τον γενικόν υποδιευθυντήν Σοφοκλέους, τον ιατρόν Κύπρον Χρυσάνθην, ποιητήν και πεζογράφον.
Δεν είναι δυνατόν να αναφερθώ εις όλους. Χαραγμένη η εικών αυτών εις τα ταμιεία των καρδιών ημών. Όντως επολέμησεν αξιοπρεπώς έκαστος εφ΄ω ετάχθη.
Πλήρης η αίθουσα τελετών, τον χειμώνα με την κεντρικήν θέρμανσιν, αναφέρομαι εις σπάνιον είδος τω καιρώ εκείνω, με τον επιθεωρητήν των Σχολείων Αλλοδαπής Ατσαβέ ώς τους μεγάλους συγγραφείς και καλλιτέχνας, τον Καλομοίρην, τον γάλλον βυζαντινολόγον Ανρί Γκρεκουάρ,
μια μοναδική άνθησις, με μίαν Σεβέρειον βιβλιοθήκην υπερπλήρη μαθητών, με τον μακαριστόν βιβλιοθηκάριον Ρώσσον και τον Σωκράτην Ευαγγελίδη προσφέροντα γραμματόσημα ή καραμέλας.
Και όμως, πολλάκις σκέπτομαι ότι ο Κωνσταντίνος Σπυριδάκις ήτο ο τραγικότερος των γυμνασιαρχών του Παγκυπρίου Γυμνασίου.
Εν πρώτοις ήτο ο στερεώσας τα ελληνικά θεμέλια του σχολείου, ώστε πιστεύω ότι εάν δεν υπήρχε Παγκύπριον Γυμνάσιον, βαθεία συνείδησις ελληνισμού εις την νήσον δεν θα υπήρχε.
Δεδεμένος κόσμος, μαθηταί, παιδονόμοι, καθηγηταί, υποδιευθυνταί, εις το Κεντρικόν ή εις τα Παραρτήματα, και η μεγάλη ρωγμή επέρχεται το 1955
το οικοδόμημα καταρρέει, οι μαθηταί εις την αυλήν με μίαν σημαίαν ελληνικήν επιτάσσουν διαδήλωσιν.
Εις χείρας άλλων ευρίσκεται πλέον η λειτουργία του σχολείου.
Ακόμη και η αρωγή του Μακαριοτάτου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ αδυνατεί να συγκρατήσει την θύελλαν. Ο μακαριστός μας γυμνασιάρχης αγωνιά. Η λειτουργία του Παγκυπρίου κινδυνεύει να ανασταλεί από τα διατάγματα των δυναστών.
Υπήρξα επ’ ολίγον διευθυντής του Παγκυπρίου και γνωρίζω τι σημαίνει ευθύνη και διοίκησις.
Ελάχιστοι και σμικροί ενώπιον του αειμνήστου.
Δυνάμεθα όμως να φαντασθώμεν τον κλονισμόν, και μάλιστα με ψιθύρους φέροντας τον διευθυντήν ημών εχθρικόν εις τον αγώνα.
Ο φίλος Ανδρέας Σπυριδάκις εβίωσε και γνωρίζει της εποχής εκείνης πολλά.
Αύτη όμως η περίοδος του αγώνος πιστεύω πως ενέδυσε τον μακαριστόν μας γυμνασιάρχην με τον τραγικόν μανδύαν, και αυτόν τον τραγικόν άνθρωπον πολλάκις μνημονεύω, όταν αναλογίζομαι την πορείαν του Παγκυπρίου Γυμνασίου εις τας διόδους και ατραπούς των καιρών.
Η επανέκδοσις των έργων του είναι αρίστη ευκαιρία να αναβαπτισθώμεν εις το ελληνικόν πνεύμα, και να επανεύρωμεν τα χαμένα θεμέλια και τον προσανατολισμόν μας.
Λάτρης του ελληνικού έθνους, της αιωνίας Ελλάδος, εργάτης της ενώσεως της Κύπρου με την μητέρα πατρίδα.
Τα έργα του Κωνσταντίνου Σπυριδάκι έστωσαν φωτεινός οδηγός.
