Η παρακολούθηση των εξορίστων της εξέγερσης των Οκτωβριανών από την αποικιοκρατία
Παρακολουθήσεις και αναφορές από το Γιβραλτάρ και το Παρίσι
Η αποκαλυπτική αναφορά του Βρετανικού Υπουργείου Αποικιών
Η στάση της Βρετανικής και της Ελληνικής Κυβέρνησης έναντι των εξορίστων
Από τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα των ετών 1928-1949 τα οποία μελετώ επισταμένα με έχουν συγκλονίσει δυο έγγραφα, μια αναφορά του Υπουργείου Αποικιών με τίτλο «Cyprus Deportations» και ημερομηνίας 20 Νοεμβρίου του 1931 και μια επιστολή της Βρετανικής Διπλωματικής Αποστολής στην Αθήνα προς τον τότε Υπουργό Εξωτερικών Sir John Simon με ημερομηνία 4 Μαρτίου του 1932. Τα δύο αυτά έγγραφα αποτελούν τους αγγελιαφόρους της σταύρωσης των οκτώ εξορίστων.
Το πρώτο έγγραφο θα επηρεάσει έντονα την μετέπειτα πορεία τους και θα πυροδοτήσει ενέργειες παρακολούθησης και συγκέντρωσης πληροφοριών στο Γιβραλτάρ και το Παρίσι. Στην εισαγωγή του κειμένου ο συντάκτης στο Υπουργείο Αποικιών ιχνογραφεί τα πορτρέτα των απελαθέντων και μας πληροφορεί για τη ρότα των καραβιών της εξορίας: «Προς το παρόν έγιναν οι ακόλουθες απελάσεις από την Κύπρο. Ο Βατυλιώτης ένας κομουνιστής και ο Τσαγκαρίδης και ο Λοϊζίδης εθνικιστές ταραχοποιοί απελάθηκαν την 1η Νοεμβρίου με ένα Ιταλικό ατμόπλοιο με προορισμό το Hull, που υπολογίζεται να φθάσει εκεί στις 19 τρέχοντος ή νωρίτερα και το οποίο σταματά μόνο στο Αλγέρι. Ο Μητροπολίτης Κιτίου, ο Μητροπολίτης Κυρηνείας (που δεν είναι Βρετανός υπήκοος) και ένας οικονόμος ονόματι Κυκκώτης όλοι εθνικιστές ταραχοποιοί απελάθηκαν τη νύχτα της 2ας Νοεμβρίου με το Βρετανικό ατμόπλοιο Thurso με προορισμό τη Μάλτα το Γιβραλτάρ και το Λονδίνο έφθασαν στο Γιβραλτάρ στις 13 Νοεμβρίου και αποβιβάστηκαν εκεί. Ο Θεοδότου και ο Χατζηπαύλου, πρώην εκλελεγμένα μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου ο Κολοκασίδης, ένας ταραχοποιός και ο Σκελέας ένας κομουνιστής απελάθηκαν στις 6 Νοεμβρίου με το Βρετανικό ατμόπλοιο «Sicilian Prince» με προορισμό το Liverpool και αναμενόταν να φθάσουν γύρω στις 23 τρέχοντος. Όλοι οι ανωτέρω φαίνονται να είναι Βρετανοί υπήκοοι υπό το Περί Προσαρτήσεως της Κύπρου Διάταγμα εν Συμβουλίω (ή τις τροποποιήσεις του, του 1917και 1927) εκτός από το Μητροπολίτη Κυρηνείας ο οποίος πιστεύεται ότι είναι Έλληνας υπήκοος. Ο Βατυλιώτης έχει βρετανικό διαβατήριο ενώ οι άλλοι έχουν έκτακτες
άδειες είτε για το ταξίδι στην Αγγλία είτε στην περίπτωση των τριών κληρικών για το Γιβραλτάρ και την Αγγλία. Αυτές οι άδειες εννοείται ότι
θα καταστούν άκυρες μόλις ολοκληρωθεί το ταξίδι».
Στη συνέχεια το κείμενο της αναφοράς πληροφορεί πως ο Κυβερνήτης ανακοίνωση πως οι απελάσεις θα είναι εφ όρου ζωής και άρα θα προκύψουν ζητήματα ταξιδιωτικών εγγράφων αδειών παραμονής και χώρας υποδοχής τους. Το δεύτερο μέρος του κειμένου παρουσιάζει την αλλαγή κατάστασης λόγω ανησυχιών της Ελληνικής και Βρετανικής Κυβέρνησης.
«Αφού ο Μητροπολίτης Κυρήνειας δεν είναι Βρετανός υπήκοος, το Υπουργείο Εσωτερικών δεν θα τον άφηνε να εισέλθει στη χώρα, αν ερχόταν στην Αγγλία, και ο Κυβερνήτης του Γιβραλτάρ έλαβε οδηγίες να τον προειδοποιήσει σχετικά. Γι'αυτό τον λόγο, χωρίς αμφιβολία, οι τρεις κληρικοί αποβιβάστηκαν στο Γιβραλτάρ, έχοντας αποφασίσει να παραμείνουν μαζί. Η κατάσταση τώρα έχει αλλάξει. Έγιναν σοβαρές ταραχές στην Αθήνα και στην Ελλάδα εξαπλώθηκε μια εκστρατεία υπέρ
της «Κυπριακής Εξέγερσης». Ο Έλληνας Πρέσβης στο Λονδίνο ανέφερε ότι θα έφερνε σε δύσκολη θέση την Κυβέρνηση του, αν οι απελαθέντες πήγαιναν στην Ελλάδα, και το Υπουργείο Εξωτερικών είναι της γνώμης ότι πρέπει να κάνουμε το παν για να τούς αποτρέψουμε από το να το πράξουν, χωρίς να ζητήσουμε από την Ελληνική Κυβέρνηση να αρνηθεί να τους δώσει βίζες, το οποίο, με τα σημερινά δεδομένα, θα την έφερνε σε δύσκολη θέση. Ο κ. Βενιζέλος, του οποίου η στάση ήταν εξαιρετικά ορθή, θα ερχόταν σε πολύ δύσκολη θέση με την άφιξη αυτών των «μαρτύρων», μόλις πριν τη συνεδρία της Βουλής του (σε δέκα περίπου μέρες). Αλλαγές κυβερνήσεως, αν όχι επαναστάσεις, γίνονται εύκολα στην Ελλάδα και θα ήταν μια συνεχής ενόχληση για μας στην Κύπρο να έχουμε μια Ελληνική Κυβέρνηση στην εξουσία η οποία θα υποστηρίζει αναταραχή στην Κύπρο.
Ο Κυβερνήτης τώρα τηλεγράφησε με την εισήγηση ότι, λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση στην Αθήνα και την Αίγυπτο και εν αναμονή του αποτελέσματος του αιτήματος της Ελληνικής Κυβέρνησης να αρνηθούμε να τους επιτρέψουμε να μπουν στην Ελλάδα, τα αναγκαία διαβατήρια και άλλες ευκολίες πρέπει να κατακρατηθούν προσωρινά στο Γιβραλτάρ.»
Έτσι ξεκίνησε η περιπέτεια του Γιβραλτάρ και του Παρισιού για τους τρεις κληρικούς, αλλά και μια σκληρή και απάνθρωπη πολιτική αποτροπής της εισόδου τους εις την Ελλάδα δια να μην προκύψει μια «Ελληνική Κυβέρνηση στην εξουσία η οποία θα υποστηρίζει αναταραχή στην Κύπρο».. Η Βρετανική Κυβέρνηση είχε πλέον να απαντήσει σε τρία βασικά ερωτήματα, τρεις ενδεχόμενες λύσεις. Τα ερωτήματα, τις πολιτικές αυτές θα εξετάσουμε σε επόμενο κείμενο αφού μελετήσουμε τέσσερα κείμενα από την περιπέτεια του Γιβραλτάρ και του Παρισιού.
ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ από τον Κυβερνήτη της Κύπρου προς τον Υπουργό Αποικιών.
Ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1931.
Ελήφθη στο Υπουργείο Αποικιών, στις 8.24 μ.μ. της 13ης Νοεμβρίου, 1931.
Το ακόλουθο είναι από τον Κυβερνήτη του Γιβραλτάρ. Αρχίζει. Το τηλεγράφημα σας της 4ης Νοεμβρίου. Και οι τρεις απελαθέντες έφθασαν εδώ σήμερα το πρωί και έκλεισαν διαμονή σε τοπικό ξενοδοχείο. Δήλωσαν ότι έχουν την πρόθεση να μείνουν στο Γιβραλτάρ για μερικές μέρες.
Τελειώνει. Λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση στην Αθήνα και Αίγυπτο και εκκρεμούσης της απάντησης στο αίτημα προς την Ελληνική Κυβέρνηση να τους αρνηθεί είσοδο, εισηγούμαι τα αναγκαία διαβατήρια και άλλες ευκολίες να κατακρατηθούν προσωρινά στο Γιβραλτάρ.
Αντίγραφο στον Βρετανό Πρέσβη στην Αθήνα.
Τηλεγράφημα από τον Κυβερνήτη του Γιβραλτάρ προς τον Υπουργό Αποικιών.
Ημερομηνία, 16 Νοέμβριου 1931. Ελήφθη στις 6.22 μ.μ. της 16ης Νοεμβρίου 1931.
Οι απελαθέντες ζουν ήσυχα στο Grand Hotel. Υπέβαλαν γραπτώς ερωτήματα, baxaπόσον είναι ελεύθεροι να ταξιδέψουν (α) στην Αγγλία ή (β) αλλού εκτός από την Κύπρο. Μίλησαν σήμερα το πρωί με τον Αποικιακό Γραμματέα, ο οποίος πάλι προειδοποίησε τον Κυρήνειας ότι δεν θα του επιτρεπόταν να εισέλθει στην Αγγλία, έχοντας υπόψη το τηλεγράφημα από την Κύπρο προς εσάς, με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου. Υποσχέθηκε να τους δώσει τελική απάντηση σε μερικές μέρες, το οποίο προφανώς τους ικανοποίησε. Αντιλήφθηκε ότι η πρόθεση και των τριών είναι να μεταβούν στο Παρίσι, ο Κιτίου και ο Πρωθιερέας τότε θα μεταβούν στην Αγγλία, για να διαμαρτυρηθούν, και τελικά και οι τρεις θα μεταβούν στην Ελλάδα «για να εγκατασταθούν». Άφησαν στον Αποικιακό Γραμματέα τα έκτακτα διαβατήρια που εκδόθηκαν οτην Κύπρο. Παρακαλώ τηλεγραφήστε συγκεκριμένες οδηγίες.
24 Νοεμβρίου 1931: Περίληψη τηλεγραφήματος του Κυβερνήτη του Γιβραλτάρ, που αναφέρει ότι ο Διονύσιος Κυκκώτης και οι άλλοι δυο απελαθέντες αναχώρησαν από το Γιβραλτάρ για την Αγγλία μέσω Μασσαλίας
Από: Κυβερνήτη Γιβραλτάρ Τηλ.37
Ημερομηνία: 24 Νοεμβρίου
Θέμα: Δηλώνει ότι οι 3 απελαθέντες έφυγαν για την Αγγλία μέσω Μασσαλίας, στις 24 Νοεμβρίου, με το ατμόπλοιο "Ranchi"
Τηλεγράφημα από το Παρίσι
2 Δεκεμβρίου, 1931
(Αγαπητέ Jock),
Οι ακόλουθοι τρεις Κύπριοι ιεράρχες, που τώρα διαμένουν στο Ξενοδοχείο Acropolis, 160, Boulevard St. Germain, άφησαν χθες κάρτες στον Πρέσβη.
Νικόδημος Μυλωνάς, Μητροπολίτης Κιτίου. Μακάριος Μυριανθεύς, Μητροπολίτης Κυρήνειας. Διονύσιος Κυκκώτης, Οικονόμος.
Οι κάρτες αυτές δεν επιστρέφονται, αφού υποθέτω ότι οι τρεις αυτοί κληρικοί ήταν οι ηγέτες της πρόσφατης εξέγερσης στην Κύπρο και απελάθηκαν από τον Storrs.
V. Cavendish Bentick
J. Balfour, Esq., Υπουργείο Εξωτερικών, Λονδίνο.
