Το Βουνί, ένα γραφικό χωριό με λιθόστρωτα δρομάκια, παραδοσιακά σπίτια με ξύλινες πόρτες, μεγάλα παράθυρα, στενά μπαλκόνια και εσωτερικές αυλές, με πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά, ελκύει ντόπιους και ξένους που αντικρύζουν σ’ αυτό ένα υπαίθριο μουσείο της ζωής και της κοινωνίας των πρόσφατων αιώνων.
Το χωριό Βουνί είναι ένα από τα Κρασοχώρια της Λεμεσού και βρίσκεται σε απόσταση 35 περίπου χιλιομέτρων βορειοδυτικά της πόλης. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο περίπου 800 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το Βουνί απλώνεται σε μια πλαγιά με φορά προς τα νότια. Τριγύρω απλώνονται λόφοι, οι οποίοι φτάνουν μέχρι και τα 1153 μέτρα στην περιοχή «Μούττη του Αφάμη», βόρεια του χωριού, ενώ δυτικά του χωριού περνάει το Χαποτάμι και ανατολικά ο Κρυός Ποταμός.
Ονομασία
H ονομασία του χωριού συνδέεται με την τοποθεσία του. Σύμφωνα με τη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, στο χωριό δόθηκε η ονομασία «βουνί» που «σημαίνει χαμηλό βουνό», εξαιτίας της τοποθεσίας στην οποία είναι κτισμένο.
Ένα αμπελουργικό χωριό
Το Βουνί, από τα παλαιά χρόνια υπήρξε κατ’ εξοχήν αμπελουργικό χωριό. Μέχρι και τη δεκαετία του’90, το Βουνί ήταν το τρίτο σε έκταση αμπελουργικό χωριό της Λεμεσού μετά την Πάχνα και το Όμοδος. Το 40% μάλιστα της ολικής έκτασης του χωριού καλυπτόταν με αμπέλια. Στις μέρες μας η αμπελοκαλλιέργεια έχει περιοριστεί σημαντικά , λόγω της αστυφιλίας.
Κατείχε επίσης την τρίτη θέση παγκύπρια σε έκταση γης αφού τα σημερινά χωριά Σούνι-Ζανατζιά, Σωτήρα και Στερακόβου αποτελούσαν κατα κύριο λόγο περιουσία των Βουνιώτων που ανέπτυξαν στις κοινότητες αυτές έντονη γεωργική δραστηριότητα με καλιέργιες δημητριακών, χαρουπιών και ελιών.
Το χωριό στο παρελθόν
Η πρώτη σωζόμενη αναφορά για το χωριό μας ανάγεται στον μεσαίωνα και εμφανίζεται σε ενετικούς χάρτες. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, το χωριό «σημειώνεται στους ενετικούς χάρτες με το όνομα Voni, όχι όμως στην πραγματική σημερινή του θέση αλλά βόρεια των Κυβίδων».
Ούτε οι επισκέπτες και οι συγγραφείς του Μεσαίωνα, αλλά ούτε οι ταξιδιώτες του 19ου αιώνα, αναφέρουν το Βουνί στα κείμενα τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Αθ. Σακελλαρίου και το Γ. Σ. Φραγκούδης που ενώ «περιγράφουν το Κοιλάνι και την Αγία Μαύρη, δεν αναφέρουν τίποτε για το Βουνί». Απλή αναφορά του ονόματος γίνεται από τον Τζέφρυ. Ο τελευταίος είναι πολύ πιθανόν να μην επισκέφθηκε το Βουνί, για αυτό και περιορίστηκε στην απλή αναφορά του ονόματος και δεν προέβη σε οποιανδήποτε σχολιασμό.
Στα παλιά χρόνια, όπως διασώζει η τοπική παράδοση, στην περιοχή του σημερινού χωριού υπήρχαν τέσσερις οικισμοί, οι οποίοι ήταν κτισμένοι σε χαμηλά βουνά. Οι τρεις από αυτούς, το Πέρα Βουνίν, η Βελόνακα και ο Άης Μάμας ερημώθηκαν από το ‘θανατικό’ που ενέσκηψε στην Κύπρο το 1692.Ο οικισμός που σώθηκε ,το Βουνί, προστατεύτηκε από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, στον οποίο είναι αφιερωμένη η κύρια εκκλησία του χωριού.
Σύμφωνα με την παράδοση «είχεν εκεί μοναστήρι αφιερωμένο στον άγιο με αρκετούς μοναχούς. Όσοι από τους κάτοικους των τριών οικισμών σώθηκαν από το τρομερό θανατικό μετοίκησαν στο Βουνί. Τα πρώτα σπίτια του Βουνιού κτίστηκαν στη συνοικία ‘Ρότσος’. Οι κάτοικοι του ήταν θρήσκοι, προοδευτικοί, και εργατικοί. Ασχολούνταν με καλλιέργεια των κτημάτων του μοναστηριού».
Πληθυσμός
Η πληθυσμιακή ιστορία του Βουνιού, όπως παρατηρούν οι μελετητές, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, «η κοινότητα γνώρισε μεγάλες πληθυσμιακές ανακατατάξεις». Συγκεκριμένα, από το 1881 μέχρι το 1946, ακολούθησε συνεχή ανοδική πληθυσμιακή πορεία. Το 1881 μάλιστα με 706 κατοίκους, «το Βουνί ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο χωριό της Λεμεσού, μετά το Κοιλάνι», ενώ το 1946 με 1247 κατοίκους «το έκτο μεγαλύτερο χωριό της Λεμεσού μετά τα Κάτω Πολεμίδια, το Πελέντρι, την Πάχνα, τον Αγρό και το Κοιλάνι». Στη συνέχεια, όμως, από το 1960, άρχισε η βαθμιαία μείωση του πληθυσμού.
Εκπαίδευση
Τα γράμματα, όπως υπογραμμίζει η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, «καλλιεργήθηκαν στο χωριό από πολύ νωρίς». Σύμφωνα με τον Αριστείδου, βασικό μελετητή της εκπαίδευσης στο Βουνί, η «πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη σχολείου στο Βουνί ανάγεται στα 1850 και είναι του Λοΐζου Φιλίππου». Στο χωριό μας υπήρχαν Παρθεναγωγείο και Αρρεναγωγείο, το πρώτο φαίνεται πως λειτούργησε το 1890, ενώ το τελευταίο νωρίτερα. Το 1936, αρχίζει τη λειτουργία του το μικτό σχολείο.Στα μέσα του 20ου αιώνα λειτουργούσε οκτατάξιο σχολείο με 12 δασκάλους και 200 μαθητές. Αξίζει να σημειωθεί πως «οι κάτοικοι του Βουνιού άρχισαν να παίρνουν ανώτερη και ανώτατη μόρφωση από το 1900».
Το σχολείο βρίσκεται στη μέση του χωριού, σε ένα σημείο που δεσπόζει ψηλότερα από τα περισσότερα σπίτια. Το σχολείο έχει αναπαλαιωθεί πλήρως και εξυπηρετεί ως χώρος εκδηλώσεων, ενώ στην αυλή του φιλοξενείται το μνημείο με τους αδριάντες και τα ονόματα των πεσόντων του χωριού στον αγώνα κατά των Άγγλων το ’55 – ’59 και κατά την τουρκική εισβολή του 1974. Στην ανατολική πλευρά του δημοτικού σχολείου του χωριού μας, υπάρχει Μνημείο αφιερωμένο στους Βουνιώτες που έδωσαν την ζωή τους στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1955-59, Ανδρέα Βλάμη και Πλάτωνα Στυλιανού. To Μνημείο ανεγέρθηκε σαν ελάχιστος φόρος τιμής στα δύο αθάνατα παλικάρια, που αγωνίστηκαν για ότι ωραίο και υψηλό, πολύτιμο και ιερό, για το υπέρτατο αγαθό της Ελευθερίας. Οι ανδριάντες των δύο παλικαριών, που δεσπόζουν του μνημείου, εκπέμπουν στον κάθε επισκέπτη ηχηρά και αθάνατα μηνύματα ότι πάντοτε υπάρχουν αθάνατες αξίες, όπως η Ελευθερία και η αξιοπρέπεια, για τις οποίες κάθε υπεύθυνος και έντιμος πολίτης αξίζει να αγωνίζεται και να προσφέρει ακόμα και την ζωή του υπερασπιζόμενος τις.
Στο Μνημείο υπάρχει και μια πλάκα με τα ονόματα των δύο αγνοουμένων της κοινότητας Διομήδη Στυλιανού Πνευματικού, 19 χρόνων, και του Βρυώνη Μονιάτη, επίσης 19 χρόνων, καθώς και το όνομα του βάναυσα δολοφονηθέντα από τους Τούρκους, το 1974, Χριστόδουλου Μενελάου, πατέρα 10 ανήλικων παιδιών. Η πλάκα «υπογραμμίζει» μια από τις τραγικότερες πτυχές της τουρκικής εισβολής, το άλυτο πρόβλημα των αγνοουμένων μας.
Μουσεία
Μουσείο Λαϊκής Τέχνης: Στοιχεία της καθημερινής ζωής, έπιπλα, εργαλεία, διακοσμητικά, αλλά και ενδυμασίες των ανθρώπων που έζησαν κατά τον προηγούμενο αιώνα στο χωριό.
Χαβούζες: Στην είσοδο του χωριού βρίσκονται οι 2 δεξαμενές (χαβούζες) που κατασκευάστηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες των κατοίκων σε φρέσκο νερό. Το μέγεθος των δεξαμενών αυτών είναι ακόμα ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει ότι το Βουνί ήταν ένας πλούσιος οικισμός με μεγάλο πληθυσμό παλαιότερα.
Στην αριστερή πλευρά του δρόμου, καθώς εισέρχεται κανείς στο χωριό, βρίσκεται η βρύση που κατασκευάστηκε κατά την Ενετοκρατία.
Στη δεξιά πλευρά του δρόμου, βρίσκεται μια μεταγενέστερη δεξαμενή, που κατασκευάστηκε με το χαρακτηριστικό, πολυγωνικό σχήμα που έχουν οι περισσότερες οθωμανικές βρύσες, με 1 κρουνό σε κάθε μία από τις 5 πλευρές της να είναι τοποθετημένος κάτω από ένα τυπικό, οθωμανικό τόξο. Ο μεγάλος πλάτανος που στέκει πάνω από τη βρύση, επωφελείται του νερού που ρέει πλούσιο στην περιοχή εδώ και αιώνες.
Ελιόμυλος: Ως χωριό του οποίου οι κάτοικοι επιδίδονταν σε γεωργικές εργασίες, το Βουνί είχε τον δικό του Ελιόμυλο, ο οποίος έχεις συντηρηθεί και είναι χώρος επισκέψιμος.
Οινολογικό κέντρο: Δίπλα στο κοινοτικό πάρκο, κοντά στην είσοδο του χωριού, έχει δημιουργηθεί ένας χώρος αφιερωμένος στην παράδοση του κρασιού, αφού το Βουνί αποτελεί εδώ και αιώνες μια περιοχή κατάφυτη από αμπελώνες με οινοποιήσιμα σταφύλια.
Δίπλα ακριβώς από το Οινολογικό Κέντρο, βρίσκεται ένα σύγχρονο πάρκο με παιδότοπο, το οποίο διαθέτει επίσης και ένα υπαίθριο αμφιθέατρο.
Εκκλησίες
Εκκλησία Τιμίου Προδρόμου: Η Εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου είναι η κύρια εκκλησία της κοινότητας. Πρόκειται για ένα μονόκλιτο, σταυροειδή ναό σε Βυζαντινό ρυθμό, με μια κεντρική αψίδα. Εξωτερικά οι τοίχοι είναι χτισμένοι με πέτρα, ενώ οι είσοδοί του είναι διακοσμημένες με λαυξετές πέτρες. Εξαιρετική είναι και η διακόσμηση του πέτρινου καμπαναριού, ενώ τοιχογραφίες του 19ου αιώνα, που προστατεύονται από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, καλύπτουν όλους τους εσωτερικούς τοίχους.
Εκκλησία Παναγίας Περαβουνιώτισσας: Η πετρόκτιστη αυτή βασιλική βρίσκεται σε μια γαλήνια τοποθεσία περίπου 1 χλμ. από τη νότια είσοδο του χωριού. Η τοποθεσία αυτή προσφέρει πανοραμική θέα προς το Βουνί και τους αμπελώνες του.
Παρεκκλήσι Χρυσοσώτηρος: Το παρεκκλήσι βρίσκεται σε ένα ύψωμα λίγο έξω από το Βουνί. Είναι ένας ορθογώνιος ναός με θόλο, που απολαμβάνει εξαιρετική θέα στις γύρω πλαγιές. Γιορτάζει στις 6 Αυγούστου, επέτειο της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, με μεγάλη πανήγυρη στην αυλή του.
Παρεκκλήσι Αγίου Ιωάννη του Ρώσσου: Αυτό το μικρό εκκλησάκι είναι το μόνο στο νησί αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Ρώσσο. Βρίσκεται στα νότια του χωριού, και πολλοί πιστοί το επισκέπτονται, καθώς θεωρείται θαυματουργός ο Άγιος.
Παρεκκλήσι Αγίου Μάμα: Το παρεκκλήσι του Αγίου Μάμα είναι μια βασιλική με τρούλο, κατασκευασμένη το 1938 με τοπική πέτρα, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό της.
Σκήτη Αναστάσεως του Σωτήρος: Περίπου 4 χλμ. νότια του χωριού, σε ένα κτήμα ανάμεσα σε αμπελώνες, δημιουργήθηκε η Σκήτη της Αναστάσεως του Σωτήρος από τον μοναχό Δαμασκηνό, ο οποίος αποφάσισε το 1948 να αποχωριστεί το κοινόβιο της Μονής Τροοδίτισσας και να ζήσει σε αυτή την ερημική τοποθεσία. Για τον σκοπό αυτό, χρειάστηκε να καλλιεργήσει το χωράφι που είχε κληρονομήσει από τους γονείς του, ώστε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα για την επιβίωσή του. Ο Δαμασκηνός πέθανε σε ηλικία 90 ετών το 2005 και ο τάφος του βρίσκεται σήμερα δίπλα στη σκήτη που έστησε με τα χέρια του.
Εκδηλώσεις
Το Φεστιβάλ Παλουζέ πραγματοποιείται στο Βουνί κάθε χρόνο στα τέλη Σεπτεμβρίου
Το Πάσχα διοργανώνονται εκδηλώσεις στον Μεσόχωρο, με παραδοσιακά παιχνίδια, δραστηριότητες για παιδιά και διαγωνισμούς.
Πηγές: Αριστείδου Ι. Αριστείδου, Η Εκπαίδευση στο Βουνί (1850-1985), Λεμεσός 1997, Κοινοτικό Συμβούλιο Βουνίου
