Η ελληνική Κυβέρνηση και ο χειρισμός από τους Βρετανούς των εξορίστων των Οκτωβριανών – Ένα τραγικό τηλεγράφημα της βρετανικής Πρεσβείας στην Αθήνα
Σε προηγούμενο σημείωμα αναφερθήκαμε σε μια πολύ σημαντική αναφορά του Υπουργείου Αποικιών στις 20 Νοεμβρίου του 1931. Έπειτα από εκτενή αναφορά των γεγονότων και των απελάσεων, ο συντάκτης θέτει τρία βασικά ενδεχόμενα ερωτήματα προς τους ανωτέρους του, τη βρετανική Κυβέρνηση και τον Βρετανό Πρωθυπουργό:
Έτσι τώρα πρέπει να αποφασίσουμε:
(1) Αν θα πρέπει να αρνηθούμε βρετανικά διαβατήρια στον Μητροπολίτη Κιτίου και τον Πρωθιερέα Κυκκώτη στο Γιβραλτάρ, αν κάνουν αίτηση για αυτά. Μπορούμε βέβαια να κάνουμε το εξής: να τους δώσουμε άδεια για την Αγγλία. Θα ήταν λιγότερο εύκολο να ξεγλιστρήσουν στην Ελλάδα από εδώ, παρά από το Γιβραλτάρ. Αν χρειαστεί, θα μπορούσαμε να τους αναγκάσουμε να έρθουν εδώ, διατάζοντάς τους να εγκαταλείψουν το Γιβραλτάρ, το οποίο ο Κυβερνήτης έχει ισχύ να πράξει, αφού είναι φρούριο.
(2) Πώς να σταματήσουμε τον Μητροπολίτη Κυρηνείας από το να φύγει από το Γιβραλτάρ. Ο Μητροπολίτη προφανώς έχει ειδική άδεια για να έρθει στην χώρα αυτή και υπάρχει λόγος να του επιτρέψουμε να έρθει εδώ, αν μπορούμε να ξεπεράσουμε τις αντιρρήσεις του Υπουργείου Εσωτερικών.
(3) Αν θα λάβουμε μέτρα να κατάσχουμε το διαβατήριο του Βατυλιώτη, ο οποίος αναμένεται να φθάσει σύντομα στο Hull.
Το υπουργείο Αποικιών μπροστά στα τρία ενδεχόμενα – ερωτήματα στρατηγικού χειρισμού των τραγικών εξορίστων μορφοποιεί στο έγγραφό του προτάσεις χειρισμού, ξεκινώντας από το ερώτημα 3 που αφορά στο βρετανικό διαβατήριο του Βατυλιώτη και την κατάσχεσή του.
Προτείνει με συντομία τα παρακάτω:
«Το Υπουργείο Εσωτερικών θα το πράξει αυτό με αίτημα του Υπουργείου Εξωτερικών, αν το ζητήσουμε από το Υπουργείο Εξωτερικών. Η αφαίρεση του διαβατηρίου είναι θέμα που θα αποφασίσουν οι Υπουργοί. Μπορεί να γίνει, και γίνεται κατά καιρούς, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε ερωτήσεις στην Βουλή.
Στην περίπτωση αυτή, η απόφαση εξαρτάται εν μέρει από το αν είμαστε έτοιμοι να ζητήσουμε να μην εκδοθούν διαβατήρια στα άτομα αυτά, αν κάνουν αίτηση. Λαμβάνοντας υπόψη τη στάση του Υπουργείου Εξωτερικών και το αίτημα του Κυβερνήτη, υποστηρίζω να αρνηθούμε την έκδοση, τουλάχιστον προς το παρόν, και την κατάσχεση εκείνου του Βατυλιώτη.»
Σοβαροί ήταν οι προβληματισμοί του Υπουργείου Αποικιών για την τύχη και τον χειρισμό του Μητροπολίτη Νικόδημου Μυλωνά και του Αρχιμανδρίτη Διονύσιου Κυκκώτη.
Οι κληρικοί - εξόριστοι αποτελούσαν για τους Βρετανούς τους «σκληρότερους» ηγέτες και πίστευαν ότι η παρουσία τους μπορούσε να αποσυντονίσει την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Έτσι προτείνουν για τους κληρικούς που δεν κατείχαν διαβατήριο:
«Όσον αφορά το 1, λοιπόν, εισηγούμαι, εκτός αν είμαστε έτοιμοι να λάβουμε μέτρα για να τους κρατήσουμε στο Γιβραλτάρ, να τους διατάξουμε να φύγουν και, αφού έχουν μόνο άδειες γι’ αυτή τη χώρα, θα έρθουν εδώ, όπου θα παραδώσουν τις άδειές τους, μόλις φθάσουν. Όσον αφορά το 2 (Κυρηνείας), εισηγούμαι να εξετάσουμε κατά πόσον, με βοήθεια του Υπουργείου Εξωτερικών, θα μπορούσε, ίσως, να απελαθεί ως ανεπιθύμητος ξένος, αλλά κρατώντας τον σε αναμονή για μια δυο μέρες περισσότερο τον κρατούμε, τουλάχιστον, έξω από την Ελλάδα. Όσον αφορά το 3, όπως το Α.»
Γενικά στο κείμενο υπάρχει μια σπουδή να προστατευθεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η Κυβέρνηση του, αλλά και να επιταχυνθεί μια υπέρβαση στο θέμα έλλειψης ικανών πληροφοριών για τους εξορίστους και τις δυνατότητές τους. Γι’ αυτό και το κείμενο καταλήγει:
«Το σημαντικό αυτή τη στιγμή είναι να κερδίσουμε χρόνο, μέχρι (1) ο Βενιζέλος να βρει χρόνο να συναντήσει τη Βουλή, και (2) να πάρουμε πλήρεις πληροφορίες (για τις οποίες έχουμε τηλεγραφήσει) για όλους αυτούς τους κυρίους. Τότε θα είμαστε σε καλύτερη θέση να υπεραμυνθούμε οποιουδήποτε μέτρου πάρουμε προσωρινά σχετικά με την κατάσχεση ή έκδοση διαβατηρίων».
Οι απαντήσεις για όλα τα ερωτήματα θα διαφανούν στο τραγικό τηλεγράφημα της 4ης Μαρτίου του 1932, το οποίο είναι υπογεγραμμένο από τον Patrick Ramsay και απηχεί τις απόψεις και τις εκτιμήσεις της βρετανικής αποστολής στην Αθήνα. Εν μέρει εκφράζει και τις επιθυμίες του Ελευθέριου Βενιζέλου και της Κυβερνήσεώς του. Στο πρώτο μέρος του κειμένου - εκθέσεως προς τον Sir John Simon ουσιαστικά ορίζεται η τύχη των εξόριστων.
«Προς Έντιμο Sir John Simon, κτλ. κτλ.
Κύριε,
Υπακούοντας στην παράκλησή σας, η οποία περιέχεται στο τηλεγράφημα σας αρ. 68 της 20ής Φεβρουαρίου, λαμβάνω την τιμή να υποβάλω τις ακόλουθες παρατηρήσεις, σχετικά με το θέμα του ορισμού μιας προθεσμίας μετά από την οποία θα μπορεί να αναθεωρηθεί η απόφαση να κατακρατηθούν από τους Βρετανούς υπηκόους, που απελάθηκαν, πρόσφατα από την Κύπρο, οι άδειες διαβατηρίων που ισχύουν για την Ελλάδα, χωρίς τον κίνδυνο να βρεθεί πολιτικά σε δύσκολη θέση η ελληνική Κυβέρνηση.
Ο Πρωθυπουργός μόλις αποφάσισε να προκηρύξει γενικές εκλογές για τη Βουλή των Αντιπροσώπων και για το ένα τρίτο της Γερουσίας, τον ερχόμενο Μάιο. Η ορθή στάση σχετικά με την Κύπρο θα γίνει οπωσδήποτε αντικείμενο εκμετάλλευσης στις εκλογές από την αντιπολίτευση, η οποία θα τον κατηγορήσει για έλλειψη πατριωτισμού και δουλοπρέπεια στους ξένους. Συνεπώς, θεωρώ ότι η παρουσία στην Ελλάδα Κυπρίων εξορίστων, πριν ή κατά τη διάρκεια των εκλογών, θα φέρει σε δύσκολη θέση την ελληνική Κυβέρνηση. Το αν η άφιξή τους στην Ελλάδα μετά τις εκλογές θα την φέρει ομοίως σε δύσκολη θέση, θα εξαρτηθεί από το αποτέλεσμα των εκλογών.
Αν εκλεγεί ο κ. Βενιζέλος με μεγάλη πλειοψηφία, θα είναι σε θέση να αγνοήσει το ξέσπασμα προπαγάνδας σχετικά με την Κύπρο, αλλά αν η πλειοψηφία είναι μικρή, μπορεί να γίνει πηγή ενόχλησης και ακόμα πιθανού κινδύνου για την Κυβέρνηση του να αντιμετωπίσει μιαν εκστρατεία, στην οποία οι εξόριστοι θα γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους πολιτικούς της αντιπάλους».
Αυτό το διπλωματικό έγγραφο θα οριστικοποιούσε ένα πορτρέτο ταραχοποιού και επικίνδυνου για τους κληρικούς εξορίστους. Θα τους κυνηγά μέχρι τον τραγικό θάνατό τους.
