Ο Φώτης Κόντογλου, ο κυρ Φώτης ο των Κυδωνίων, εισέβαλε με έναν άλλον τρόπον εις την Ελλάδα των ετών του είκοσι.
Γεννηθείς το έτος 1895 μήνα Νοέμβριο από πατέρα ναυτικό τον Νικόλα Αποστολέλλη και μητέρα τη Δέσπω Κόντογλου από γενιά ιερατική του Α ϊ βαλίου.
Πατρίς του η πλέον πρωτινή πολιτεία της Ελληνικής Ανατολής με ρίζες βαθιές ως τις Αρχαίες Κυδωνίες.
Παιδί και νέος στην Ανατολή μαζί με τα αδέρφια του τελειώσαν το Σχολαρχειίο και το ονομαστό Γυμνάσιο των Κυδωνίων.
Με την άφιξην στην Αθήνα το έτος 1913 με την ταυτόχρονα εγγραφήν στην Γ' Τάξη της Σχολής Καλών τεχνών μια πορεία αναζήτησης και επιβίωσης ξεκινά για το χαρισματικό παιδί από το Αιβαλί.
Εκείνην την εποχή δεν είχαν καν υποπτευθεί οι νέοι και οι νέες του Αιβαλίου τι περίμενε την πόλη το έτος 1922 που προσέγγιζε. Ο Κοντόγλου ζώντας στην Ευρώπη, επιβιώνοντας με δυσκολίες μεγάλες. Προχωρεί σταδιακά σε ένα ισχυρό φρόνημα και χαρακτήρα που δεν μπορείς να τον νταγιαντίσεις με ψευδαισθήσεις.
Ο βιογράφος του Π.Ριζόπουλος περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει με την έλευση του 1914 "Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Α´ Παγκοσμίου Πολέμου ἡ οἰκογένειά του ἀναγκάζεται νὰ τοῦ διακόψει τὸ ἐπίδομα σπουδῶν καὶ μαζὶ μὲ τὸ συμμαθητή του Σπύρο Παπαλουκᾶ, ἐργάζονται σὲ φωτογραφεῖα καὶ βάφουν θεατρικὰ σκηνικά. Μὲ τὴν καταστροφὴ τοῦ Ἀϊβαλίου (1914–1917) χάνει τὴ μητέρα καὶ τὸ θεῖο του, διακόπτει τὶς σπουδές του καὶ μεταβαίνει στὴν Εὐρώπη ὅπου ἐργάζεται ὡς ἀνθρακωρύχος. Παραμένει στὸ Παρίσι καὶ συνεργάζεται μὲ τὴν ἐφημερίδα Illustration. Τὸ 1919 ἐπιστρέφει στὸ Ἀϊβαλὶ ὅπου διδάσκει γαλλικὰ στὸ Παρθεναγωγεῖο τῆς πόλης."
Βιώνοντας τραγικά τον πρώτον διωγμόν δεν εμπιστεύεται τους Τούρκους στο δεύτερο διωγμόν. Φεύγει από το Αϊ βαλί με τους επιζώντες συγγενείς του πριν μπουν οι ΤΟΥΡΚΟΙ και οδηγήσουν τον ανθό της νιότης στα τάγματα εργασίας. Τρείς χιλιάδες νέους άντρες από τους οποίους θα επιζήσουν είκοσι τρείς. Ανάμεσα τους και ο Ήλιας Βενέζης.
