Ο Άγιος Λουκάς ο Ευαγγελιστής καταγόταν από την Αντιόχεια της Συρίας και η εθνικότητα του ήταν Ελληνική. Είναι ο συγγραφέας του ομώνυμου Ευαγγελίου και των Πράξεων των Αποστόλων, βιβλία τα οποία περιλαμβάνονται στην Αγία Γραφή. Ήταν γιατρός στο επάγγελμα (Κολ. 4,14), όμως γνώριζε πολύ καλά τη ζωγραφική τέχνη. Μάλιστα σε αυτόν αποδίδονται οι πρώτες εικόνες της Θεοτόκου με τον Ιησού Χριστό βρέφος στην αγκαλιά της (μία υπάρχει μέχρι σήμερα στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου), καθώς και αυτές των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
Ο Λουκάς είναι ο μοναδικός ευαγγελιστής ο οποίος υπήρξε εθνικός, και αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι μνημονεύεται στο Κολ. 4,10-11 ξεχωριστά από τους άνδρες της περιτομής, δηλαδή τους Ιουδαίους.
Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΛΟΥΚΑ
Ο Λουκάς αναφέρεται ονομαστικά τρεις φορές στη Καινή Διαθήκη και είναι λίγα τα στοιχεία που υπάρχουν για το πρόσωπό του.
Ο Λουκάς δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας των όσων είπε και έκανε ο Ιησούς (Λουκ. 1,1-4), αν και αυτό δεν αποκλείει την πιθανότητα να ήταν ένας από τους ακολούθους του Ιησού. Μερικοί υποστηρίζουν ότι ήταν ένας από τους εβδομήντα μαθητές που ο Κύριος απέστειλε (Λουκ. 10,1). Κάποιοι άλλοι, πως ήταν από τους Έλληνες που ζήτησαν να δουν τον Κύριο (Ιω. 12,20-21).
Ο Λουκάς υπήρξε στενός συνεργάτης του Παύλου και τον συνόδεψε σε πολλές από τις περιοδείες του. Στη χριστιανική πίστη κατηχήθηκε από τον ίδιο τον Παύλο και έκτοτε αφοσιώθηκε στο κήρυγμα του Ευαγγελίου.
Από το πρώτο πληθυντικό που χρησιμοποιεί στο βιβλίο των Πράξεων, συμπεραίνεται ότι συνόδευσε τον Παύλο στη Τρωάδα, πήγε μαζί του στη Μακεδονία και έπειτα μέχρι τους Φιλίππους (Πράξ. 16,10-12). Δεν έμεινε όμως μαζί του αλλά εγκατέλειψε την πόλη, γιατί χρησιμοποιεί τρίτο πληθυντικό πρόσωπο (Πράξ. 16,25-17,1).
Επτά περίπου χρόνια αργότερα, όταν ο Παύλος πήγε από τους Φιλίππους στην Ιερουσαλήμ, ο Λουκάς τον ακολούθησε και πάλι (Πράξ. 20,6-21,18), καθώς επίσης και στη Ρώμη (Πράξ. 27,1). Ήταν συνεπιβάτης με τον Παύλο στο πλοίο που ναυάγησε (Πράξ. 28,2) και έφτασε μαζί του στις Συρακούσες και τους Ποτιόλους (Πράξ. 28,12-26).
Σύμφωνα με τις επιστολές του Παύλου ήταν συνοδός του μέχρι το τέλος της πρώτης φυλακίσεώς του (Κολ. 4,14. Φιλήμ. εδ. 24), καθώς και κατά τη δεύτερη λίγο πριν το τέλος του Παύλου (Β’ Τιμ. 4,11).
Ο Παύλος τον χαρακτηρίζει “αγαπητό” (Κολ. 4,14) και ως το “μόνο πιστό συνεργάτη του” (Β’ Τιμ. 4,11). Ο Λουκάς παρέμεινε πιστός και αφοσιωμένος στον Παύλο, μέχρι το τέλος της ζωής του Αποστόλου. Το όνομα του Λουκά μνημονεύει ο Παύλος στις επιστολές της αιχμαλωσίας Προς Κολοσσαείς (4,14) και Προς Φιλήμονα (24). Στην Β΄ επιστολή προς Τιμόθεον, ο Λουκάς αναφέρεται ως ο μόνος εναπομείνας κοντά στον υπερεξηκονταετή Απόστολο, γεγονός που φανερώνει και τον μεταξύ τους δεσμό. Ο Λουκάς ως ιατρός θα ήταν αναμφίβολα χρησιμότατος συνοδός για τον Παύλο στις περιοδείες του.
Μια περιεκτική μαρτυρία για τον Λουκά, μας παραδίδει ο λεγόμενος αντιμαρκιωνιτικός πρόλογος στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον (160-180 μ.Χ), “Εστιν ο Λουκάς Αντιοχεύς Σύρος, ιατρός τη τέχνη, μαθητής αποστολών γενόμενος καί ύστερον Παυλω παρακολουθησας μέχρις του μαρτυρίου αυτού, δουλεύσας τω κυριω άπερισπαστως. Αγύναιος, άτεκνος, ετών ογδοήκοντα τεσσάρων εκοιμήθη εν τη Βοιωτία, πλήρης πνεύματος αγίου”.
ΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΟΥ ΛΟΥΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΟΥ
Τι απέγινε ο Λουκάς μετά το μαρτύριο του Παύλου, τον οποίο συνόδευσε μέχρι το τέλος της ζωής του (Β’ Τιμ. 4,11) και πως ολοκλήρωσε το βίο του δεν είναι γνωστό. Η παράδοση εμφανίζεται αρκετά συγκεχυμένη. Θεωρείται πιθανό ότι ο ευαγγελιστής λόγω του διωγμού των χριστιανών, θα πρέπει να εγκατέλειψε τη Ρώμη.
Ο Συμεών ο Μεταφραστής αναφέρει ότι ο Λουκάς, μετά τη Ρώμη μετακινήθηκε ανατολικά, διέσχισε τη Λιβύη και έφτασε στην Αίγυπτο, χειροτονήθηκε επίσκοπος στη Θηβαΐδα, όπου και πέθανε. Κατά τον Γαυδέντιο (4ος αι.), επίσκοπο της ιταλικής πόλης Βρέσκιας, ο Λουκάς έζησε στην Πάτρα.
Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση ο Λουκάς περιόδευσε στη Δαλματία, Ιταλία, Γαλλία, Μακεδονία, Αχαΐα, Βοιωτία κ.α.
Σύμφωνα με τον Γρηγόριο το Θεολόγο, ο Λουκάς συγκαταλέγεται μεταξύ των πρώτων μαρτύρων της Εκκλησίας.
Σύμφωνα με τον αντιμαρκιωνιτικό πρόλογο, τον Ιερώνυμο και τον Συμεών Μεταφραστή, ο Λουκάς πέθανε στη Θήβα της Βοιωτίας σε ηλικία 84 ετών. Σύμφωνα με τον Ισίδωρο Σεβίλλης, ο ευαγγελιστής κοιμήθηκε στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας σε ηλικία 74 ετών, ενώ κατά τον Νικηφόρο Κάλλιστο, ο Λουκάς υπέστη μαρτυρικό θάνατο, αφού τον κρέμασαν σε ένα ελαιόδεντρο στην Έφεσο σε ηλικία 80 ετών
Το 357 μ.Χ., το ιερό λείψανό του μετακομίστηκε στην Κωνσταντινούπολη, στο ναό των Αγίων Αποστόλων. Τη μαρτυρία μας τη δίνουν ο Συμεών ο Μεταφραστής, ο Ισίδωρος Σεβίλλης και ο Ιερώνυμος, ο οποίος προσθέτει και την πληροφορία ότι η μεταφορά έγινε μαζί με τα οστά του Αποστόλου Ανδρέα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμάει τη μνήμη του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά στις 18 Οκτωβρίου.
