Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού εορτάζεται στις 14 Σεπτεμβρίου με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Γιορτάζουν ο Σταύρος και η Σταυρούλα.
Σήμερα ο Σταυρός ανυψώνεται και ολόκληρη η κτίση ελευθερώνεται από τη φθορά. Το 326 μ.Χ. η Ισαπόστολος Αγία Ελένη πήγε στους Αγίους Τόπους να προσκυνήσει και να ευχαριστήσει τον Κύριο για τους θριάμβους του γιου της, Μεγάλου Κωνσταντίνου, ο οποίος είχε συνείδηση ότι η νίκη επήλθε ένεκα της φανέρωσης του σημείου του Τιμίου Σταυρού, τον οποίο είδε στον ουρανό. Φθάνοντας στο Γολγοθά, διέταξε να σκάψουν σε μέρος, στο οποίο ανασύρθηκαν τρεις σταυροί.
Μη γνωρίζοντας ποιος είναι ο Τίμιος Σταυρός, ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος ακούμπησε το σώμα μιας ευσεβέστατης νεκρής γυναίκας διαδοχικά στους τρεις σταυρούς. Μόλις το νεκρό σώμα της γυναίκας ακούμπησε τον Τίμιο Σταυρό, αναστήθηκε.
Τότε, η Αγία Ελένη, με μεγάλη ευλάβεια και πίστη, προσκύνησε το Ζωοποιό Σταυρό. Ακολούθησε η Σύγκλητος των Αρχόντων. Στη συνέχεια ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος ανέβηκε στον άμβωνα και σήκωσε με τα δυο του χέρια τον Τίμιο Σταυρό, φανερώνοντάς τον σε όλους τους χριστιανούς, οι οποίοι μ’ ένα στόμα φώναξαν το «Κύριε ελέησον». Από τότε, οι άγιοι Πατέρες όρισαν να γιορτάζεται η Παγκόσμια Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, για να δοξάζεται ο Χριστός που σταυρώθηκε σ’ αυτόν.
Σήμερα επιτελείται επίσης ανάμνηση και του γεγονότος που συνέβη στις 14 Σεπτεμβρίου το 628 μ.Χ., όταν ο αυτοκράτορας Ηράκλειτος παρέδωσε τον Τίμιο Σταυρό στο ναό της Αναστάσεως, μετά από λιτανεία στην οποία έλαβε μέρος ανυπόδητος και ντυμένος ταπεινά. Τον Τίμιο Σταυρό παρέλαβε ο Πατριάρχης Ζαχαρίας και όλοι μαζί έψαλλαν το τροπάριο «Σῶσον, Κύριε, τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου…».
Η τιμή των δύο ιστορικών γεγονότων εξαπλώθηκε από τα Ιεροσόλυμα, στην Κωνσταντινούπολη και την Κύπρο, καθώς και σε ολόκληρη την Εκκλησία, Ανατολή και Δύση.
Ο Σταυρός του Κυρίου από όργανο καταδίκης, κατάρας και ντροπής έγινε, με το θάνατο του Χριστού, σύμβολο αναστάσεως, δόξας, θριάμβου και τιμής.
