Ο 9ος αιώνας μ.Χ., που έζησαν οι ισαπόστολοι των Σλάβων, είναι μια μεγάλη εποχή του Βυζαντίου. Χαρακτηρίζεται από ακμή στην πολιτική και στρατιωτική δύναμη και από άνθιση στην οικονομία, στα γράμματα, στις τέχνες. Η Εκκλησία της Ανατολής ανασυγκροτείται μετά την τρικυμία της εικονομαχίας . Το πρόβλημα της εικονομαχίας, αν μπορεί η φύση του Θεού, η θεία και η ανθρώπινη, να παρασταθεί εικονικά, έχει επιλυθεί. Τα ρήγματα, όμως, από τις εκκλησιαστικές και πολιτικές συγκρούσεις μεταξύ Δύσεως και Ανατολής γίνονται βαθύτερα.
Στη Μοραβία και στη Χαζαρία
Τα εγκόσμια συμφέροντα, οι ανταγωνισμοί για την πνευματική και πολιτική εξουσία διασπούν τη μέχρι τότε ενιαία Χριστιανική Οικουμένη σε δύο παράλληλους κόσμους, το Βυζαντινό και το Φραγκικό . Οι διαφορές είναι ορατές στα μέσα του 9ου αιώνα μ.Χ., όταν ανέκυψε το θέμα του εκχριστιανισμού των Σλάβων της Δύσεως. Σε αυτήν την αντιδικία μπλέκονται οι δύο Θεσσαλονικείς αδελφοί.
Στο Βυζάντιο κυριαρχεί η προσωπικότητα του Μεγάλου Φωτίου. Η πατριαρχία του Φωτίου χαρακτηρίζεται από πολλές εντάσεις μεταξύ τόσο του ίδιου του Πατριάρχη Φωτίου και του προγενέστερου από εκείνου πατριάρχη Ιγνατίου. Γνωστές έμειναν στην ιστορία οι αντιδράσεις των «Ιγνατιανών»κατά την εκλογή του Μ. Φωτίου.
Στην πρώτη περίοδο της ανόδου του Φωτίου στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως το 858, ανατέθηκε από τον ίδιο τον Πατριάρχη στον Κωνσταντίνο (Κύριλλο) η ευθύνη της αποστολής στους Χαζάρους. Σκοπός της αποστολής, που έλαβε μέρος το 860, θα ήταν η θωράκιση των εκεί χριστιανών έναντι της προπαγάνδας και των πιέσεων του προσηλυτισμού από Ιουδαίους και Ισλαμιστές.
Στη Χαζαρία στην Αζοφική θάλασσα (στον Εύξεινο πόντο), λοιπόν, μπροστά στον ηγεμόνα των Χαζάρων σύμφωνα με το έργο του αγίου Κυρίλλου «Διαλόγων Αληθείας» έλαβε μέρος ένας διάλογος με τους Χαζάρους εκείνους που είχαν ασπασθεί τον Ιουδαϊσμό.
Ο διάλογος, ο οποίος γινόταν κατενώπιον του Χαγάνου, του ηγεμόνα δηλαδή των Χαζάρων, και των αξιωματούχων του, είχε ως σκοπό να οδηγήσει στον έλεγχο της αληθείας των επικρατουσών θρησκειών, Χριστιανισμού, Ιουδαϊσμού και Μουσουλμανισμού, επειδή οι εκπρόσωποι των δυο τελευταίων πίεζαν τον Χαγάνο για την οριστική εκ μέρους του αποδοχή και την επικράτηση μιας εξ αυτών στη Χαζαρία . Δυστυχώς, όμως, ο Χαγάνος των Χαζάρων δεν πείσθηκε για τη μοναδική αλήθεια της θείας αποκάλυψης του Χριστιανισμού.
Έτσι άφησε ελεύθερους τους υπηκόους του να ασπασθούν όποια θρησκεία επιθυμούσαν.
Στην αποστολή αυτή ο Κύριλλος συνοδευόταν και από τον αδερφό του Μεθόδιο. Παρόλο που ο σκοπός της αποστολής δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα, άλλα θετικά στοιχεία προέκυψαν από την ίδια την παρουσία των δύο αδερφών στη περιοχή της Ρωσίας. Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος παρέμειναν πολύ καιρό στην Κριμαία, όπου ο πρώτος τελειοποίησε τις γνώσεις για την εβραϊκή γλώσσα. Εκεί αναζήτησαν το σώμα του Πάπα Κλήμεντος Α’, ο οποίος είχε εξοριστεί εκεί. Το ανέσυραν από τη θάλασσα, αφού εκεί τον είχαν ρίξει οι δεσμώτες του.
Όταν επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη, έφεραν μαζί τους τα πολύτιμα λείψανα . Παράλληλα συναντήθηκαν με τον αρχιεπίσκοπο Χερσώνας, ο οποίος είχε ενεργό ρόλο στην ιεραποστολική δράση στην εκεί περιοχή. Μετά την επιστροφή τους στην Πόλη ο Μεθόδιος διορίζεται ηγούμενος της Μονής Πολυχρονίου, ενώ ο Κωνσταντίνος έγινε καθηγητής της φιλοσοφίας στην πατριαρχική σχολή των Αγίων Αποστόλων.
Ο πατριάρχης Φώτιος είχε κατανοήσει το πόσο σημαντικό ήταν ο εκχριστιανισμός των όμορων λαών, όχι μόνο, γιατί έτσι οι άνθρωποι των εκεί περιοχών θα γνώριζαν τον αληθινό Θεό αλλά συγχρόνως με αυτό τον τρόπο, το Βυζάντιο θα αποκτούσε φιλικά προσκείμενους σε εκείνο γείτονες. Ο Φώτιος είχε σπουδαίες πολιτικές ικανότητες και προσπαθούσε με κάθε τρόπο να κάνει πράξη κάθε σκέψη του που θα βοηθούσε την αυτοκρατορία να καταστεί δυνατή και ασφαλής.
Νέα ευκαιρία για τη διάδοση του χριστιανισμού δόθηκε στο Φώτιο από το ηγεμόνα της Μοραβίας το Ραστισλάβο. Ο τελευταίος είχε να αντιμετωπίσει και να εξουδετερώσει το θανάσιμο κλοιό που δημιούργησε η φραγκοβουλγαρική συνθήκη. Δυστυχώς για εκείνον απέτυχε να εξασφαλίσει τη συμπαράσταση του Πάπα Νικολάου του Α´.
Έτσι, μην έχοντας άλλη επιλογή στράφηκε για βοήθεια στους βυζαντινούς (862) . Το αίτημά του ήταν διπλό, η συμμαχία του Βυζαντίου και η αποστολή ορθόδοξων διδασκάλων, για να κηρύξουν το χριστιανισμό στη σλαβική γλώσσα . Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί ότι πολλοί υπήκοοι της Μοραβίας είχαν ασπαστεί το χριστιανισμό.
Αν και είχαν βαπτισθεί πολλοί από τους Λατίνους ιεραποστόλους αγνοούσαν τον Χριστιανισμό, όσο και οι αβάπτιστοι, αφού οι Λατίνοι, συνεπείς στην παράδοσή τους, τους επέβαλαν την γνώση του Ευαγγελίου στα λατινικά και τη λατρεία πάλι στα λατινικά, δηλαδή σε μία γλώσσα που αγνοούσαν και κατά συνέπεια δεν μπορούσαν να κατανοήσουν ούτε τη θεολογία του Ευαγγελίου, ούτε τη δογματική διδασκαλία των επτά Οικουμενικών Συνόδων.
Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ´ (842-867), ο πατριάρχης Φώτιος (858-867) και ο καίσαρας Βάρδας αντιλήφθηκαν γρήγορα ότι το αίτημα αυτό ήταν μία σπουδαία ευκαιρία για την θωράκιση με ειρηνικό τρόπο των συνόρων της Αυτοκρατορίας . Έτσι, εξέτασαν την περίπτωση τόσο από πολιτική όσο και από εκκλησιαστική σκοπιά και δέχθηκαν τις προτάσεις του Ραστισλάβου . Ξεκίνησε, λοιπόν, η ιεραποστολή των αδελφών Κωνσταντίνου και Μεθοδίου, οι οποίοι διακρίνονταν για τη σοφία τους, με σκοπό να φέρουν εις πέρας το δύσκολο έργο του εκχριστιανισμού των Σλάβων στη Μεγάλη Μοραβία.
Οι δύο αδελφοί δέχτηκαν την αποστολή τους με μεγάλη προθυμία και χαρά. Πίστευαν ακράδαντα ότι με αυτό τον τρόπο θα τους δινόταν η ευκαιρία να υπηρετήσουν το θέλημα του Θεού και θα οδηγούσαν στο δρόμο της σωτηρίας τους λαούς των περιοχών που βρίσκονταν πάνω από τα βόρεια σύνορα της Αυτοκρατορίας.
Προκειμένου, μάλιστα, να διευκολύνουν την προσέγγισή τους προς τους λαούς αυτούς, χρησιμοποίησαν ένα νέο αλφάβητο, βασισμένο στο ελληνικό, το οποίο μπορούσε να αποδώσει τους φθόγγους της σλαβικής γλώσσας , και το οποίο εφηύρε ο Κύριλλος.
Η εφεύρεση ενός νέου αλφάβητου
Η εφεύρεση ενός νέου αλφαβήτου για την εξυπηρέτηση της λατρείας των Σλάβων βασίστηκε στην αρχή ότι κάθε λαός έχει το δικαίωμα να λατρεύει τον Θεό στη μητρική του γλώσσα. Δημιούργησαν, λοιπόν, το Γλαγολιτικό αλφάβητο. Σε αυτό μετέφρασαν την Αγία Γραφή, πoλλά λειτουργικά και θεολογικά βιβλία, καθώς και τη Χριστιανική λειτουργική υμνολογία. Συγχρόνως, έγιναν διδάσκαλοι δεκάδων μαθητών για την επάνδρωση της τοπικής Εκκλησίας με διακόνους και πρεσβυτέρους. Οι τελευταίοι με τη βοήθεια των ισαποστόλων έγιναν άριστοι γνώστες της λειτουργικής παλαιοσλαβικής γλώσσας. Επάνω σε αυτό το Γλαγολιτικό αλφάβητο στηρίζεται και η σημερινή Κυριλλική γραφή των σλαβικών εθνών και πάνω σε αυτό αναπτύχθηκε ολόκληρη η γραμματεία τους. Ονομάστηκε δε Κυριλλική προς τιμή του Κυρίλλου-Κωνσταντίνου.
Ο Κωνσταντίνος και ο Μεθόδιος έμειναν στη Μοραβία για σαράντα μήνες και επιδόθηκαν με προσοχή στο έργο τους . Ίδρυσαν ακόμα και μία σχολή στην οποία φοίτησαν νέοι ευγενών οικογενειών, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να διδαχθούν το Γλαγολιτικό αλφάβητο, τη γραμματική της νέας γλώσσας, την Αγία Γραφή και τις ακολουθίες . Συγχρόνως επέκτειναν τη διδαχή στο λαό και βάφτιζαν αυτούς που ασπάζονταν τον χριστιανισμό. Μέσω αυτής της διδαχής έστειλαν τους συνεργάτες τους στους διασκορπισμένους συνοικισμούς της χώρας. Έτσι ο χριστιανισμός, που είχε διαδοθεί έως τότε σε λίγα οχυρά, τα οποία είχαν αποκτήσει και ξύλινους ναούς, διαδόθηκε πλέον από το ένα ως το άλλο άκρο της χώρας μεταξύ όχι μόνο των Μοραβών, αλλά και των Τσέχων, των Σλοβάκων και των Πολωνών.
Την επιτυχία της αποστολής των δύο αδερφών δεν την είδαν θετικά οι ηγεμόνες των Φράγκων αλλά και οι επικεφαλής του γερμανο-λατινικού κλήρου – αρχηγός των Γερμανών κληρικών της Μοραβίας ήταν ο Βίχιγκ, ενώ των Ιταλών ο Ιωάννης- και αυτό έγινε η αιτία να υπάρξουν εντάσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν αυτό που ο Κωνσταντίνος αναφέρεται ως «τριγλωσσίτες ή πιλατιανούς», που σημαίνει ότι πίστευαν ότι μόνο τα λατινικά, τα ελληνικά και τα εβραϊκά ήταν αποδεκτά για τη λατρεία.
Αυτή η άποψη βασιζόταν στην θεωρία ότι σε αυτές τις τρεις γλώσσες είχε γραφτεί η επιγραφή που κρεμόταν πάνω από το κεφάλι του Ιησού, όταν σταυρώθηκε το οποίο τον προσδιόριζε ως «Βασιλιά των Ιουδαίων» στα λατινικά, ελληνικά και εβραϊκά. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαμάχης που ξέσπασε για τη γλώσσα, ο Κωνσταντίνος και Μεθόδιος ταξίδεψαν στη Ρώμη το 867 με την πρόθεση τους να κερδίσουν την παπική υποστήριξη για το έργο τους.
Η επιστροφή από τη Μοραβία και η άφιξή τους στην Ιταλία
Μετά την επιτυχία της ιεραποστολής στη Μοραβία, οι δύο άγιοι, όπως προαναφέρθηκε ταξίδεψαν στην Ιταλία. Κατά τη μετάβασή τους στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Βενετία, οι δύο αδελφοί έγιναν δεκτοί με τιμές από τον ηγεμόνα της Παννονίας Κότσελ. Εκείνος ζήτησε από τους αγίους να καταρτίσουν 50 νέους στη γραφή της σλαβικής γλώσσας . Μετά την ολοκλήρωση της εκεί αποστολής τους, κατευθύνθηκαν προς τη Βενετία.
Στο τέλος του 866 φθάνουν στην Βενετία. Εκεί οι δύο Έλληνες ιεραπόστολοι έδωσαν τη μεγάλη μάχη κατά των Λατίνων τριγλωσσιτών και κέρδισαν υπέροχη νίκη. Διεκήρυξαν με πειστικότητα ότι οι λαοί μεταξύ τους είναι ίσοι τονίζοντας ότι: «Ο Θεός δεν βρέχει όμοια σε όλους τούς ανθρώπους; Κι ο ήλιος δεν ανατέλλει ίδιος πάνω από όλους; Όλοι τον ίδιο αέρα δεν αναπνέουμε;
Δεν είναι ντροπή να υποστηρίζετε την αίρεση των τριών γλωσσών (εβραϊκών, ελληνικών, λατινικών) και να λέτε πως όλες οι άλλες είναι κουφές και άλαλες; Θεωρείτε τον Θεό ανίκανο να κάνει και τούς άλλους να φωτισθούν; Η είναι φθονερός ο Θεός και δεν το θέλει; Εμείς ξέρουμε πολλούς λαούς που έχουν γραφή και δοξάζουν τον Θεό στη γλώσσα τους» .
Οι άγιοι, λοιπόν, τους νίκησαν με τα λόγια της Αγίας Γραφής, υπερασπίζοντας όχι την φιλολογική εφευρετικότητα του μυαλού τους ,όχι την προσωπική φιλοδοξία τους, αλλά την ελευθερία αυτοέκφρασης των σλαβικών λαών, χωρίς την οποία δεν θα μπορούσε να υπήρχε ο πολιτισμός, ριζωμένος στο εθνικό πνεύμα, ούτε κήρυγμα, ούτε εκκλησιασμός.
Μετά την επιτυχία τους στη Βενετία για αναγνώριση της λειτουργικής σλαβικής γλώσσας, οι Θεσσαλονικείς αδελφοί πήγαν προσκεκλημένοι στη Ρώμη από τον Πάπα Νικολάου Α, αλλά στο θρόνο βρήκαν τον Αδριανό Β΄. Ο καθηγητής Γόνης αναφέρει χαρακτηριστικά «…Την υποδοχή τους όμως οργάνωσε ο διάδοχός του Αδριανός ο Β´(867-872), με προπορευόμενο σταυρό και με πλήθος πιστών, που κρατούσαν αναμμένα κεριά . Τους ευλόγησε και τους μακάρισε και δεν υπήρξε φειδωλός στις προσφωνήσεις του.
Τους αποκάλεσε πατέρες, επιπόθητα τέκνα, χαράν οικείαν, στέφανον πίστεως, δόξης και κάλλους, διάδημα εκκλησίας, αποστολικούς άνδρας (21). Τη στήριξή του στη χρήση της σλαβικής ως λειτουργικής γλώσσας την εξεδήλωσε ποικιλότροπα: Καθαγίασε τα ιερά βιβλία σε σλαβική μετάφραση, τα κατέθεσε στην εκκλησία της Αγίας Μαρίας, την επονομαζόμενη Φάτνη, «και τέλεσαν επάνω σ” αυτάτη Λειτουργία».
Διέταξε τούς επισκόπους Φορμόζο και Γκαούντεριχ να χειροτονήσουν τους Σλάβους μαθητές (πρεσβυτέρους, διακόνους, υποδιακόνους ) και αφού τους χειροτόνησαν τέλεσαν τη θεία Λειτουργία στα σλαβικά στο ναό του Αγίου Πέτρου, την επομένη στο ναό της Αγίας Πετρονίλλης, την τρίτη ημέρα στο ναό του Αγίου Ανδρέου και έπειτα στο ναό του Αγίου Παύλου πάλι στα σλαβικά πάνω στον άγιο τάφο, έχοντας ως βοηθό τον επίσκοπο Αρσένιο και τον Αναστάσιο τον Βιβλιοθηκάριο.
Στο Βίο του αγίου Μεθοδίου σημειώνεται ότι ο Πάπας υποχρέωσε έναν επίσκοπο, οπαδό της τριγλωσσίας, να χειροτονήσει από τους Σλάβους μαθητές τρεις ιερείς και δύο αναγνώστες » . Από όλα αυτά μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη αποστολή των δύο αδελφών ήταν επιτυχημένη και απέδωσε σημαντικούς καρπούς.
Ο Κύριλλος παρέμεινε στη Ρώμη μέχρι το θάνατό του, στις 14 Φεβρουαρίου 869 . Μάλιστα, λίγο καιρό πριν κοιμηθεί, έγινε μοναχός και πήρε το όνομα Κύριλλος. Αρχικά, τάφηκε με τιμές στον προσωπικό τάφο του Πάπα Aδριαvού Β”, ενώ αργότερα μετακινήθηκε στη βασιλική του Αγίου Κλήμεντος στη Ρώμη, όπου και σήμερα φυλάσσονται τα λείψανά του . Ο Πάπας Αδριανός τίμησε τους δύο αδελφούς και όσο ήταν και οι δύο στη ζωή, αλλά και μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου.
Όλο τότε το ιεραποστολικό έργο τότε έπεσε στις πλάτες του Μεθοδίου, ο οποίος θα το συνέχιζε με τον ίδιο ενθουσιασμό. Η διάδοση του λόγου του Θεού ήταν πιο σημαντική έναντι οποιωνδήποτε δυσκολιών και πολιτικών συνθηκών. Δυστυχώς για το Μεθόδιο, η πολιτική κατάσταση είχε αλλάξει ριζικά στη Μοραβία και εις βάρος του ιεραποστολικού έργου.
Η ιεραποστολική δράση του Μεθοδίου μετά το 870 έως το 885
Λίγο καιρό μετά το θάνατο του Κυρίλλου, ο Πάπας Αδριανός Β΄ χειροτόνησε το Μεθόδιο σε Αρχιεπίσκοπο, αφού πρώτα είχε επανιδρύσει την παλαιότερη μητροπολιτική έδρα του Σιρμίου, ιδρυμένη τον 1ο αιώνα από τον Απόστολο Ανδρόνικο, εκ των εβδομήκοντα. Έτσι διορίσθηκε και παπικός απεσταλμένος για την Παννονία και τη Μοραβία, με υποχρέωση να εκχριστιανίσει τους δυτικούς Σλάβους. Παράλληλα έπρεπε να πετύχει τη οργάνωση της Εκκλησίας των Σλάβων που θα ασπάζονταν το Χριστιανισμό.
Ο Πάπας Αδριανός γνώριζε πόσο σημαντική ήταν η αποστολή αυτή του Μεθοδίου για τη Χριστιανική Εκκλησία και σε επιστολή του προς τους ηγεμόνες των εκεί περιοχών έγραφε: «αποφασίσαμε να στείλουμε στις χώρες σας τον χειροτονημένο από εμάς υιό μας Μεθόδιο, άνδρα τέλειο κατά το πνεύμα και ορθόδοξο, για να σας διδάξει, όπως μας παρακαλέσατε ήδη, και για να μεταφράσει τα βιβλία στη γλώσσα σας κατά την πλήρη εκκλησιαστική τάξη».
Ηγεμόνας της Παννονίας παρέμενε ο Κοτσέλ, ο οποίος στήριξε το Μεθόδιο, όσο μπορούσε στο έργο του. Εξάλλου ο Κοτσέλ θέλει να απαλλάξει τη χώρα του από τους λατινογερμανούς κληρικούς που επιδιώκουν την υποδούλωσή τους. Όμως οι μηχανορραφίες του λατινογερμανικού κλήρου και ο γερμανικός επεκτατισμός ξεπερνούν τις αγαθές προθέσεις του Κοτσέλ και συμπαρασύρουν τους κατοίκους των εκεί περιοχών σε μια αλυσίδα δεινών.
Αλλά και στη Μοραβία το σκηνικό αλλάζει άρδην, όταν το 873 ο Ραστισλάβος ανατρέπεται από τον ανεψιό του Σβατοπλούκ, ο οποίος συμμαχεί με το Λουδοβίκο το Γερμανικό. Ο Ραστισλάβος συλλαμβάνεται, βασανίζεται και τυφλώνεται. Φυλακίζεται σε ένα από τα βαυαρικά μοναστήρια, όπου πεθαίνει το ίδιο έτος.
Η επικράτηση του Σβατοπλούκ έχει σαν αποτέλεσμα την «κυριαρχία» των Φράγκων στη Μολδαβία και τον παραγκωνισμό της σλαβικής γλώσσας κατά την τέλεση της θείας Λειτουργίας . Ο Μεθόδιος συλλαμβάνεται και εγκλείεται σε μονή του Μέλανα Δρυμού για περίπου τρία χρόνια. Εκεί υπέστη πολλά βασανιστήρια από τον επίσκοπο της Βαυαρίας Χέρμανριχ . Ο πάπας Ιωάννης ο Η´(872-882) τον απελευθερώνει με επέμβασή του στον Λουδοβίκο τον γερμανικό και τους βαυαρούς επισκόπους. Τους απαγορεύεται όμως η χρήση της σλαβονικής στη λατρεία.
Δυστυχώς, οι δυσκολίες που εμφανίστηκαν, οφείλονταν και σε ένα μεγάλο μέρος και στον ίδιο τον Πάπα. Αν και βοήθησε το Μεθόδιο να ελευθερωθεί, εντούτοις πιεζόμενος από τη φραγκική ιεραρχία, υποχώρησε στο αίτημά τους να μην τελείται η θεία λειτουργία στην παλαιοσλαβική γλώσσα. Ο Μεθόδιος, όμως, δεν εφάρμοσε την εντολή του Πάπα. Συνέχισε να μεταφράζει βιβλία στη παλαιοσλαβική και να τελεί τη θεία λειτουργία στη γλώσσα των Σλάβων. Αυτό είχε σαν συνέπεια οι Φράγκοι κληρικοί να συνεχίσουν να τον κατηγορούν για απείθεια και ανυπακοή. Οι βασικότεροι αντίπαλοί του υπήρξαν ο Λατίνος πρεσβύτερος Ιωάννης κατ” αρχάς και αργότερα ο Φράγκος πρεσβύτερος Wiching.
Μεθόδιος και Φραγκολατίνοι
Η κόντρα μεταξύ Μεθοδίου και Φραγκολατίνων οξύνθηκε όταν ο πρώτος τους κατηγόρησε ανοικτά για την προσθήκη του Filioque (= και εκ του Υιού) στο Σύμβολο της Πίστεως. Δυστυχώς στο πλευρό των αντιπάλων του Μεθοδίου στάθηκε και ο ηγεμόνας Σβατοπλούκ. Ο τελευταίος δεν είχε την ανάλογη μόρφωση και την ευγένεια στο χαρακτήρα για να καταλάβει πόσο σημαντικό ήταν το έργο του Μεθοδίου. Παράλληλα εξοργιζόταν με το Μεθόδιο για την αυστηρή κριτική που του ασκούσε για την ανήθικη ζωή του. Έτσι σαν άλλη Ηρωδιάδα, ζητούσε το κεφάλι όχι του Ιωάννη αλλά του Μεθοδίου. Η έχθρα που ένιωθε για τον άγιο μεγάλωνε εξαιτίας των φιλικών σχέσεων που είχε αποκτήσει με τους Φράγκους.
Οι εχθροί του Μεθοδίου έστειλαν στη Ρώμη τον πρεσβύτερο Ιωάννη, με σκοπό να « ενημερώσει » τον πάπα και να τον συκοφαντήσει. Η αντίδραση του Πάπα ήταν άμεση. Κάλεσε σε σε απολογία τον αρχιεπίσκοπο (879). Στη Ρώμη το Μεθόδιο συνόδευσε και ο πρεσβύτερος Wiching. Ο ηγεμόνας πίστευε ότι ο Μεθόδιος θα παραμεριζόταν και τη θέση του θα κατελάμβανε ο ευνοούμενός του! Ο Μεθόδιος σημείωσε μερική επιτυχία. Έπεισε τον πάπα ότι έχει δίκαιο να τελεί τη λειτουργία στη σλαβική. Αυτός αθώωσε το Μεθόδιο για να μην κακοκαρδίσει την Εκκληςία της Βουλγαρίας που υπεραγαπούσε τον τελευταίο. Εξάλλου ήταν ήδη γνωστές οι βλέψεις του παπικού θρόνου για την Εκκλησία της Βουλγαρίας.
Ο Πάπας προσπαθεί να θέσει σε εφαρμογή μία μέση λύση. Σε επιστολή του προς το Μοραβό ηγεμόνα (880) «επιβεβαιώνει τα δίκαια του Μεθοδίου ως αρχιεπισκόπου Μοραβίας και επιτρέπει να τελείται η Λειτουργία στη σλαβική, συγχρόνως όμως διατάσσει το Ευαγγέλιο πρώτα να διαβάζεται στη λατινική. Ο Wiching ως ανταμοιβή για το σκοτεινό ρόλο που έπαιξε έλαβε την επισκοπή της Νίτρας. Επιστρέφοντας στη Μοραβία πριν από το Μεθόδιο νόθευσε τα έγγραφα και δυσφήμησε τον αρχιεπίσκοπό του. Ο Μεθόδιος διαμαρτυρήθηκε στον Πάπα και ο Πάπας με νέα επιστολή του έδωσε εξηγήσεις (881)».
Η Αγία Γραφή στα σλαβικά
Ο Μεθόδιος έχει αρχίσει να νοσταλγεί την Κωνσταντινούπολη, το ίδιο, όμως συμβαίνει και στον κλήρο, άρχοντες και λαό της Επτάλοφης για το σπουδαίο ιεραπόστολο. Έτσι μετά από πρόσκληση του αυτοκράτορα Βασιλείου Α’, ο Μεθόδιος επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη το 882. Είναι πια 67 ετών. Ο Πατριάρχης Φώτιος μαζί με τον αυτοκράτορα αλλά και πλήθος λαϊκών και κληρικών τον υποδέχονται με τιμές. Όπου έγινε δεκτός με εγκαρδιότητα.
Εκείνος, όμως, όσο και αν αγαπούσε την πατρίδα του, ένιωθε υποχρέωση να γυρίσει στη Μοραβία. Τα πράγματα στη Μοραβία ήταν πολύ δύσκολα. Εκεί, μη μπορώντας άλλο να μάχεται εναντίον των μηχανορραφιών των λατίνων, αποφάσισε να αποσυρθεί και να ασχοληθεί εντατικά με τις μεταφράσεις. Έτσι σε διάστημα επτά μηνών μετέφρασε στα σλαβικά ολόκληρη την Αγία Γραφή εκτός το βιβλίο των Μακκαβαίων. Στις 6 Απριλίου 885, ο Μεθόδιος αφήνει το πνεύμα του στα χέρια του δημιουργού του, αφήνοντας διάδοχό του το μοραβό μαθητή του Γοράζδο.
Κατά την εξόδιο ακολουθία του Αγίου Μεθοδίου αναρίθμητος λαός, αφού συγκεντρώθηκε, τον συνόδευσε με λαμπάδες και θρήνησε τον αγαθό διδάσκαλο και ποιμένα. Άνδρες και γυναίκες, μικροί και μεγάλοι, πλούσιοι και φτωχοί, ελεύθεροι και δούλοι, χήρες και ορφανά, ξένοι και ντόπιοι, ασθενείς και υγιείς, όλοι τον συνόδευσαν, γιατί έδινε τα πάντα σε όλους, για να τους κερδίσει. Οι μαθητές του τέλεσαν τη νεκρώσιμο ακολουθία στην ελληνική, τη λατινική και τη σλαβική γλώσσα συγχρόνως, ενώ αμέσως μετά τοποθέτησαν τη σωρό του στον καθεδρικό ναό .
