Της Ειρένα Αναστασίου – Ψυχολόγος, Ειδικός Κοινωνικής Επανένταξης Κέντρου Στήριξης και Επανένταξης «ΣΧΕΔίΑ»
Ιστορικά η αστεγία
Το φαινόμενο της αστεγίας καλό είναι να το εξετάσει κανείς υπό το πρίσμα των ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών, και μόνο έτσι θα μπορέσει να αντιληφθεί την πραγματική διάσταση του ζητήματος. Μέσα από τις ιστορικές καταγραφές συμπεριλαμβανομένου και υλικού από πολλά πεδία πέραν των κοινωνικών επιστημών, μπορεί να διαπιστώσει κανείς την ιστορία που κουβαλά το φαινόμενο της αστεγίας. Οι πρώτες καταγεγραμμένες αστεγίας μεταπολεμικά, έγιναν το 1960 τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική φτάνοντας μέχρι και σήμερα, όπου τα περιστατικά αστεγίας έχουν εκτοξευτεί σε ασύλληπτους αριθμούς ανά το παγκόσμιο. Έτσι, η επανεμφάνιση του φαινομένου μέσα από την ιστορία της ανθρωπότητας αλλά και η έντονη και επιτακτική ανάγκη για αντιμετώπιση και διαχείριση της αστεγίας στην σύγχρονη κοινωνία, οδήγησε στη δημιουργία επίσημων διακρατικών ευρωπαϊκών οργανισμών και επιτροπών μέσα από τα Ευρωπαϊκά όργανα, υπεύθυνων για τη δημιουργία και εφαρμογή εθνικών στρατηγικών σε όλη την Ευρώπη για την εξάλειψη του φαινομένου της αστεγίας μέχρι το 2030.
Σύγχρονα παραδείγματα του φαινομένου υπάρχουν πολλά και διαφορετικά και αυτό αφορά σε πολυπαραγοντικά αίτια, γι’ αυτό και κάθε κράτος καλείται, εφαρμόζοντας τις καλές πρακτικές που αφορούν στη διαχείριση της αστεγίας να αντιμετωπίσει το φαινόμενο βάση των δικών του δεδομένων και αναγκών του πληθυσμού στον οποίο απευθύνεται και επιθυμεί να προσφέρει υπηρεσίες. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία και τα ερευνητικά δεδομένα, το φαινόμενο της αστεγίας έχει πλέον συσχετιστεί άμεσα με δυσκολίες που αφορούν σε ψυχοκοινωνικά προβλήματα, χρήση ουσιών, ανεργία, απουσία πρόσβασης σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και σε δημόσιες υπηρεσίες, οικονομική ύφεση, έλλειψη προσιτής στέγασης, κ.α Τα πιο πάνω αίτια, είτε συνδυαστικά είτε κατά συνθήκη ξεχωριστά, οδηγούν στην εμφάνιση του φαινομένου με τις διαφορετικές τους μορφές.
Μορφές αστεγίας
Η επίσημη Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των οργανώσεων που εργάζονται με τους άστεγους (FEANTSA) έχει αναπτύξει μια τυπολογία για την έλλειψη στέγης και τον αποκλεισμό από την κατοικία, και ξεκινά από την κατανόηση ότι υπάρχουν τρείς παράμετροι που συνιστούν την έννοια του «σπιτιού», η έλλειψη των οποίων περιγράφει την έλλειψη στέγης:
Το να έχει κάποιος σπίτι σημαίνει ότι έχει ένα κατάλληλο οίκημα (ή χώρο) στο οποίο το άτομο και η οικογένεια του έχουν την αποκλειστική κυριότητα (φυσική διάσταση)
Το να είναι κανείς σε θέση να διαθέτει προσωπικό χώρο και να απολαμβάνει τις κοινωνικές του σχέσεις (κοινωνική διάσταση) και
Το να έχει κανείς έναν νόμιμο τίτλο για την ιδιοκτησία ενός χώρου (νομική διάσταση)
Έτσι, η ανάλυση αυτή οδηγεί στις 4 κύριες διαφοροποιήσεις κάθε μια από τις οποίες χωρίζονται σε 13 υποκατηγορίες. Οι 4 βασικές διαφοροποιήσεις αφορούν σε –άστεγους στον δρόμο, έλλειψη κατοικίας, επισφαλής στέγη και ανεπαρκής ή ακατάλληλη στέγη, οι οποίες υποδηλώνουν την έλλειψη σπιτιού.
Με αυτά τα δεδομένα, μπορεί κανείς να μιλήσει για μια στεγαστική κρίση, η οποία αφορά όλους. Έτσι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ανοικτό κάλεσμα του προς τις χώρες της ΕΕ ζητά να λάβουν δράση για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης και ως εκ τούτου το φαινόμενο της αστεγίας.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΗΜΟΥ ΛΕΜΕΣΟΥ – ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ ΣΧΕΔίΑ
Έχοντας υπόψιν τις διαστάσεις που λαμβάνει το φαινόμενο της αστεγίας παγκόσμια, και γνωρίζοντας όπως δηλώνει ο Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Δικαιωμάτων κ.Νίκολα Σμιτ, ότι το φαινόμενο της αστεγίας είναι η πιο ακραία μορφή κοινωνικού αποκλεισμού, και αφού το φαινόμενο έκανε την εμφάνιση του και στην πόλη της Λεμεσού, η τοπική αρχή προχώρησε στη δημιουργία ενός εξειδικευμένου κέντρου για παροχή υπηρεσιών σε άτομα που αντιμετώπιζαν το φαινόμενο της αστεγίας. Έτσι, τον Ιούνιο 2019 λειτούργησε το Κέντρο Στήριξης και Επανένταξης Δήμου Λεμεσού ως το πρώτο και μοναδικό κέντρο παροχής εξειδικευμένων υποστηρικτών υπηρεσιών προς τα άτομα που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της στέγασης Παγκύπρια. Το πρόγραμμα στηρίζεται οικονομικά από το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας και διατηρεί στενή συνεργασία με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας για τη βέλτιστη και αποτελεσματικότερη παροχή βοήθειας προς τους δημότες.
Το Κέντρο ΣΧΕΔίΑ αντιμετωπίζει το πρόβλημα της αστεγίας όχι απλά ως ένα πρόβλημα στέγης ή διανυκτέρευσης, αλλά όπως ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των οργανώσεων που εργάζονται με τους άστεγους - FEANTSA. Έτσι, μέσα από ένα πολύ-επίπεδο πλαίσιο παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών συμβουλευτικής και στήριξης, το οποίο λαμβάνει και τις 3 παραμέτρους που συνιστούν την έννοια του σπιτιού (φυσική, κοινωνική, νομική), απευθύνεται προς τις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες με στόχο την πολύπλευρη ενδυνάμωση, την υιοθέτηση ενεργού ρόλου στην κοινωνία, την σταδιακή αυτονόμηση και την ισότιμη ένταξη στον κοινωνικό ιστό.
Η προσέγγιση του ΣΧΕΔίΑ
Οι υπηρεσίες συμβουλευτικής και στήριξης που παρέχονται μέσα από το κέντρο χωρίζονται σε 3 επίπεδα που αφορούν στην συμβουλευτική, υποστήριξη και καθοδήγηση για λήψη κοινωνικών παροχών και φροντίδας, θέματα κοινωνικής επανένταξης και ψυχολογικής υποστήριξης και συμβουλευτικής. Επιπλέον, κάθε υπηρεσία ασχολείται μεταξύ άλλων και με θέματα πρόληψης, παρέχει στεγαστική και εργασιακή συμβουλευτική, προβαίνει σε παρεμβάσεις στο δρόμο και λειτουργεί 24ωρη γραμμή για αναφορές.
Η επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση βάση της οποίας λειτουργεί το πλαίσιο του Κέντρου, λαμβάνει ναι μεν υπόψιν τις πρώτες και βασικές ανάγκες του ατόμου όπως φαγητό και ατομική υγιεινή αλλά στη συνέχεια εξετάζει και το περιβάλλον – σύστημα μέσα στο οποίο λειτουργεί το άτομο. Οι ειδικοί που παρέχουν τις υπηρεσίες αποτελούνται από εξειδικευμένο προσωπικό σε θέματα που σχετίζονται με το φαινόμενο της αστεγίας και τα άτομα λαμβάνουν την απαραίτητη φροντίδα και βοήθεια μέσα από μια πολυθεματική ομάδα που απαρτίζεται από κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, γιατρούς, κα.
Σημαντικό για την παροχή υπηρεσιών είναι και η εξατομικευμένη εξέταση κάθε αιτήματος το οποίο δέχεται το Κέντρο, με σκοπό την αποτελεσματικότερη και καταλληλότερη παρέμβαση για κάθε περίπτωση. Αυτό οδηγεί ταυτόχρονα και στις πλείστες περιπτώσεις, την συνεργασία με άλλους κρατικούς και ημικρατικούς φορείς και υπηρεσίες. Έτσι, οι παρεμβάσεις μπορούν να υλοποιηθούν με μεγαλύτερη αλλά και καλύτερη πρόγνωση ως προς την σταθερότητα της έκβασης αλλά και την πρόληψη μια πιθανής επανάληψης που θα ξανά οδηγήσε το άτομο στο φαινόμενο της αστεγίας.
Ο πολίτης συμμετέχει
Αρκετές φορές, το κέντρο γίνεται δέκτης αναφορών από δημότες οι οποίοι επιθυμούν να βοηθήσουν κάποιον συμπολίτη μας, να αναφέρουν κάποιο περιστατικό ή και να ζητήσουν καθοδήγηση σε περίπτωση που βρίσκονται έκτακτα και απρόοπτα στο δρόμο. Λαμβάνοντας υπόψιν, τη μεγάλη σημασία της συνεργασίας του ΣΧΕΔίΑ με τους δημότες, η τοπική αρχή συμπεριέλαβε στην ηλεκτρονική της εφαρμογή και επιλογή για ηλεκτρονικές ανώνυμες αναφορές. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, να φροντίζουμε να προστατεύουμε τους συμπολίτες μας που για διαφορετικούς λόγους έχουν βρεθεί σε αυτή τη δύσκολη θέση.
Η κοινοποίηση φωτογραφιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πιθανόν να προκαλέσει επιπλέον κίνδυνο για το άτομο που βρίσκεται σε ανάγκη, παραβιάζοντας ταυτόχρονα το δικαίωμα του για να γνωρίζει ότι η προσωπική του ιστορία θα γίνει γνωστή σε μια μικρή κοινότητα. Έτσι με 4 απλά βήματα, ο δημότης μπορεί να συμβάλει στο έργο του Κέντρου ΣΧΕΔίΑ παρέχοντας ταυτόχρονα προστασία το άτομο που βρίσκεται σε ανάγκη με τα πιο κάτω.
1. Καλώ στην 24ωρη γραμμή στήριξης αστέγων του Δήμου Λεμεσού 25-347878
2. Δίνω όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες στον/ην λειτουργό της γραμμής για το άτομο αναφοράς με την καθοδήγηση του
3. Οι ειδικοί θα σε κατευθύνουν ώστε, να λάβουν όλη την πληροφόρηση που χρειάζονται για να μπορέσουν παρέμβουν άμεσα και αποτελεσματικά
4. Αποφεύγω την προβολή φωτογραφιών και βίντεο ατόμων που βρίσκονται σε ανάγκη, προστατεύοντας την ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα του προσώπου, και δεν θέτω σε επιπλέον κίνδυνο ή εκμετάλλευση το άτομο από τρίτους.
Αναφορές:
Το φαινόμενο της αστεγίας στην σύγχρονη πραγματικότητα https://www.psycholozin.gr/arthrografia/psychologia-enhlikwn/astegia-fainomeno-ellada.html
Το φάσμα της αστεγίας στην Ελλάδα της κρίσης. Μια νέα πρόκληση για την Εκπαίδευση Ενηλίκων
https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/16138/6/AntoniouKonstantiniaMsc2014.pdf
Στεγαστική και Επαγγελματική Συμβουλευτική και Στήριξη ως μέτρο πρόληψης του φαινομένου της αστεγίας
Η στεγαστική και επαγγελματική αποκατάσταση ενός ατόμου συνδέεται άμεσα με τις τρεις παραμέτρους που συνιστούν την έννοια του σπιτιού και συγκεκριμένα την φυσική, κοινωνική και νομική διάσταση και η έγκαιρη διαχείριση και αντιμετώπιση μπορούν να λειτουργήσουν τόσο προληπτικά σε σχέση με το φαινόμενο της αστεγίας όσο και αποτρεπτικά. Βάση των πιο πάνω, το Κέντρο Στήριξης και Επανένταξης ΣΧΕΔίΑ του Δήμου Λεμεσού παρέχει μεταξύ άλλων υπηρεσιών – κοινωνική πρόνοια και ψυχολογική στήριξη – υπηρεσίες στεγαστικής και επαγγελματικής συμβουλευτικής και στήριξης.
Η παροχή των συγκεκριμένων υπηρεσιών παρέχεται εξειδικευμένα για κάθε αίτημα που δέχεται το ΣΧΕΔίΑ και τυγχάνει αξιολόγησης με σκοπό το σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας παρέμβασης που θα καλύπτει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις ανάγκες του ατόμου. Ο σχεδιασμός κάθε παρέμβασης βασίζεται στις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, σε μοντέλα παρέμβασης για την αντιμετώπιση της αστεγίας καθώς και σε κατευθυντήριες οδηγίες που αφορούν στη λειτουργία και τις αρχές δεοντολογίας θεσμοθετημένων υπηρεσιών για την αντιμετώπιση του φαινομένου της αστεγίας.
Συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνωρίζοντας το δικαίωμα κάθε ατόμου για ίση πρόσβαση σε αξιοπρεπή, υγιεινή στέγαση, με πρόσβαση σε πόσιμο νερό υψηλής ποιότητας, αξιόπιστο ενεργειακό εφοδιασμό και κατάλληλη αποχέτευση προχώρησαν σε σχετικό ψήφισμα το οποίο μεταξύ άλλων παροτρύνει τα κράτη μέλη να επενδύσουν περισσότερο σε κοινωνικές, δημόσιες, ενεργειακά αποδοτικές, κατάλληλες και προσιτές κατοικίες.
Κάποιες από τις χώρες εφαρμόζουν αποτελεσματικές πρακτικές στέγασης, που έχουν την δυνατότητα αναπαραγωγιμότητας και από τις υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ. Κάποια από τα παραδείγματα αφορούν στις Ιρλανδία, Γερμανία, Βέλγιο, Πολωνία όπου εφαρμόζονται τέτοιου τύπου μοντέλα για την αντιμετώπιση του φαινομένου της αστεγίας, και έχουν ως βασικό κριτήριο και προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα τους, την αυτοδιάθεση του ατόμου να συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία στέγασης και επαγγελματικής του αποκατάστασης.
Όσον αφορά τα κυπριακά δεδομένα και συγκεκριμένα την Επαρχία Λεμεσού, το πρόγραμμα του ΣΧΕΔίΑ αξιοποιεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό τα εργαλεία και τις ευκαιρίας που προσφέρονται από τον κρατικό μηχανισμό και έχει εντάξει και τη «Στεγαστική Πολιτική» του Υπουργείου Εσωτερικών με τη στήριξη του Γραφείου Επιτρόπου Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων. Έτσι, στο σχεδιασμό και εφαρμογή των παρεμβάσεων του κέντρου ΣΧΕΔίΑ, εντάσσεται και το στεγαστικό σχέδιο αναζωογόνησης ορεινών και ακριτικών περιοχών.
Σε επίπεδο επαγγελματικής στήριξης μέσα από το πλαίσιο του προγράμματος του ΣΧΕΔίΑ, τα άτομα που δεν είναι ενταγμένα στην αγορά εργασίας και δύναται να εργαστούν λαμβάνουν συμβουλευτική με σκοπό την εργασιακή τους κινητοποίηση μέσα από την εργασιακή προετοιμασία που τελικό στόχο έχει την εργασιακή αποκατάσταση. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού όπως άτομα με αναπηρία, άτομα με χρόνιες παθήσεις, οι οποίοι έχουν την δυνατότητα να εργαστούν μέσω ειδικών σχεδίων που αφορούν στην εργασιακή τους αποκατάσταση.
Τέλος, η στεγαστική και εργασιακή ένταξη του ατόμου είναι ιδιαίτερης σημασίας γι΄αυτό και το Κέντρο Στήριξης και Επανένταξης ΣΧΕΔίΑ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο πεδίο αυτό με σκοπό οι συμπολίτες μας να μπορούν να έχουν ισότιμη συμμετοχή και ενεργό ρόλο σε μια κοινωνία που αλλάζει με γρήγορους ρυθμούς. Η κάλυψη των αναγκών διαβίωσης, μέσα από μια ολοκληρωμένη επιστημονική προσέγγιση ως μια προσπάθεια για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης με στόχο την πλήρη εργασιακή και κοινωνική επανένταξη βρίσκεται στις βασικές αρχές για την παροχή των υπηρεσιών .
