Του Δρα Αντώνη Στ. Στυλιανού
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε πρόσφατα σε μια ιδιαίτερα σημαντική συμφωνία μεταξύ των οργάνων της για την προστασία δημοσιογράφων και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού (SLAPPs – Strategic Lawsuits Against Public Participation). Υπενθυμίζεται ότι η ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και ο πλουραλισμός κατοχυρώνονται ως θεμελιώδεις ελευθερίες και δικαιώματα στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Άρθρο 11) και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Άρθρο 10). Υπάρχει, μάλιστα, όγκος νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που αναφέρονται στην ελευθερία της έκφρασης και στην αξία της σε δημοκρατικές κοινωνίες (βλ. για παράδειγμα υπόθεση Handyside v. UK).
Παρά την νομική κατοχύρωση της ελευθερίας της έκφρασης και του πλουραλισμού των Μέσων Μαζικές Ενημέρωσης, παρατηρείται τα τελευταία χρόνια επιδείνωση στο εύρος προστασίας της, τόσο όσον αφορά σε φυσικές αλλά και ηλεκτρονικές απειλές και επιθέσεις σε δημοσιογράφους και υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ακτιβιστών, ως καταγράφονται στις ετήσιες εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το κράτος δικαίου (2020, 2021 και 2022). Μια από τις μεθόδους που ακολουθείται για τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης και του πλουραλισμού είναι οι στρατηγικές αγωγές κατά της συμμετοχής του κοινού (SLAPPs), δηλαδή αβάσιμες ή καταχρηστικές αγωγές, μεταμφιεσμένες ως πράξεις συκοφαντικής δυσφήμισης ή εικαζόμενες συνταγματικές ή / και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων εναντίον δημοσιογράφων ή υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή ακτιβιστών που εξασκούν τα δικά τους δικαιώματα ελευθερίας της έκφρασης και πληροφόρησης για δημόσια θέματα. Τα SLAPPs δεν καταχωρούνται, συνήθως, με σκοπό την επιδίωξη της δικαιοσύνης αλλά τον εκφοβισμό, της φίμωσης και της εξάντλησης οικονομικών και ψυχολογικών πόρων των εναγομένων, ενώ χαρακτηρίζονται από μεγάλη ανισορροπία ισχύος μεταξύ των μερών, με τον ενάγοντα να έχει προφανώς πολύ περισσότερους πόρους, ικανούς, μεταξύ άλλων, να παρατείνουν τις διαδικασίες σε υπερβολικό βαθμό.
Η συμφωνία στην οποία κατέληξαν οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφορά στην υιοθέτηση σχετικής Ευρωπαϊκής Οδηγίας που να αντιμετωπίζει τέτοιου είδους δικαστικές διαδικασίες με την θέσπιση συγκεκριμένων δικονομικών εγγυήσεων και μέτρων προστασίας όπως, για παράδειγμα, το δικαίωμα εναγομένων να ζητούν από το δικαστήριο την απόρριψη αγωγών σε αρχικό στάδιο εάν αυτή θεωρείται προδήλως αβάσιμη, την καταβολή χρηματικής εγγύησης από τον ενάγοντα για τα δικαστικά έξοδα, αλλά και την επιβολή κυρώσεων σε ενάγοντες υποθέσεων SLAPP. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο που προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαμβάνει πρόνοιες που αφορούν στον προσδιορισμό του διασυνοριακού χαρακτήρα υποθέσεων SLAPP, την μη αναγνώριση αποφάσεων δικαστηρίων τρίτων χώρων σε υποθέσεις SLAPP και μέτρα στήριξης των εναγομένων σε τέτοιου είδους υποθέσεις.
Τα πιο πάνω μέτρα αναγνωρίζουν την δημοσιογραφία ως ουσιαστική συνιστώσα της δημοκρατίας, που μέσω της ελευθερίας και της πολυφωνίας τους συμβάλλουν στην πληροφόρηση, την διαφάνεια και την λογοδοσία και ελέγχουν τους έχοντας εξουσία. Αυτά αποτελούν, σε μια ευρύτερη έννοια, μέρος του κράτους δικαίου που οφείλουμε να εφαρμόζουμε σε όλες τις εκφάνσεις του δημοσίου βίου.
