Ο Άγιος Θεράποντας, είναι ένα μικρό γραφικό χωριό χτισμένο στην οροσειρά του Τρόοδους.
Είναι χωριό της επαρχίας Λεμεσού, σε υψόμετρο 640 μ. και υπάγεται στη γεωγραφική περιφέρεια των κρασοχωρίων.
Κατά τη περίοδο της φραγκοκρατίας, το χωριό ανήκε σε κάποιο φεουδάρχη, εντούτοις φαίνεται πως υφίστατο από τα βυζαντινά χρόνια. Συγκεκριμένα, το 1461, σύμφωνα με το Μας Λατρί, ήταν φέουδο του Πέτρου Ποδοκατόρου. Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Καρούζης, «κρίνοντας από το τοπωνύμιο του χωριού και το αγίασμα του Αγίου Θεράποντα, θα πρέπει ίσως να συμπεράνουμε πως η αναφορά του Λεόντιου Μαχαιρά στον Αλαμάνο Άγιο Θεράποντα, που ασκήτεψε στο Κοιλάνι θα πρέπει ίσως να αφορά το χωριό του Αγίου Θεράποντα, γεγονός που μας επιτρέπει να θεωρήσουμε το χωριό ως βυζαντινής, τουλάχιστον προέλευσης».
Το χωριό πήρε το όνομα του από τον Άγιο Θεράποντα, που σύμφωνα με την παράδοση, ασκήτεψε στο χώρο που σήμερα βρίσκεται το αγίασμα και η φερώνυμη εκκλησία. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται από την παρατήρηση του Καρούζη, που αναφέρθηκε πιο πάνω.
Μέσα σ’ ένα μοναδικό τοπίο με πλούσια φυσική βλάστηση «αναδύεται» οικισμός με ενδιαφέρουσα λαϊκή αρχιτεκτονική. Οι περισσότεροι δρόμοι εξακολουθούν να είναι στρωμένοι με χαλίκια, ενώ μερικοί, κυρίως στην περιφέρεια του οικισμού, έχουν γίνει πλακόστρωτοι. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι κάπου δώδεκα βότες. Ο Καρούζης περιγράφοντας τη βότα γράφει: «πρόκειται για είδος οικοδομής, πρωτότυπης, που απαντά σε πολύ λίγα χωριά της Κύπρου είναι το ισόγειο της οικοδομής, καμαροσκέπαστη αίθουσα που χρησιμοποιείται ως αποθήκη κυρίως για τα πιθάρια με το κρασί κι ακόμα ως σταύλος των ζώων. Πάνω από το καμαροσκέπαστο με τοπική πέτρα ισόγειο κτίζεται το ανώγι για διαμονή των ιδιοκτητών».
Ένα αμπελουργικό χωριό
O Άγιος Θεράποντας είναι κατ’ εξοχήν αμπελουργικό χωριό. Οι κάτοικοι του χωριού από τα παλιά χρόνια έως σήμερα, ασχολούνται κυρίως με την αμπελοκαλλιέργεια. Σύμφωνα μάλιστα με την καταγραφή του 1971, περίπου 2.336 σκάλες γης καλλιεργούνταν με αμπέλια. Πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμη και σήμερα τα αμπέλια εξακολουθούν να καταλαμβάνουν ένα σημαντικό μέρος της καλλιεργήσιμης γης. Η αμπελοκαλλιέργεια ευνοείται τόσο από τη σύσταση του εδάφους όσο και από τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής. Η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια υπογραμμίζει πως «το διαμελισμένο τοπίο των κρητίδων και των μαργαϊκών κρητίδων, με τους ήπιους αποστρογγυλωμένους λόφους, καθώς και η σχετικά μέτρια μέση βροχόπτωση των 600 περίπου χιλιοστομέτρων, συνέτειναν στην επέκταση των αμπελιών, ιδιαίτερα των
Παραδοσιακά η κύρια ποικιλία ήταν το τοπικό μαύρο σταφύλι, και ακολουθούσαν οι ποικιλίες της σουλτανίνης, μαλάγας και καρδιναλίου. Στις μέρες μας, όπως επισημαίνεται από το Καρούζη, άρχισαν «να καλλιεργούνται καινούργιες ποικιλίες, που φαίνεται ν’ αποδίδουν περισσότερο».
Εκτός από τις καλλιέργειες των αμπελιών, στο χωριό ευδοκιμούν, αν και σε πιο περιορισμένη έκταση, οπωροφόρα, όπως ελιές και χαρουπιές, εσπεριδοειδή και λαχανικά.
Πληθυσμός
Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Από το 1881 μέχρι το 1946, ο πληθυσμός του Αγίου Θεράποντα αυξήθηκε σημαντικά. Αργότερα, όμως, άρχισε η σταδιακή μείωση του πληθυσμού, γεγονός που οφείλεται, όπως παρατηρεί η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, «στο σχετικό μικρό μέσο μέγεθος κλήρου, τη μηχανοποίηση της γεωργίας και την απουσία εξωγεωργικών πηγών απασχόλησης, είτε στο χωριό είτε στους γειτονικούς οικισμούς». Πιο κάτω παρουσιάζεται η πληθυσμιακή πορεία του Αγίου Θεράποντα από το 1881 έως το 2001.
Τα αξιοθέατα του χωριού Άγιος Θεράπων:
Οι πλείστοι δρόμοι του χωριού είναι στρωμένοι με χαλίκια ή είναι πλακόστρωτοι, πράγμα που εντυπωσιάζει τον κάθε επισκέπτη. Σήμα κατατεθέν για το χωριό είναι οι «βότες», ένα είδος οικοδομής, του οποίου το ισόγειο είναι μια καμαροσκέπαστη αίθουσα που χρησιμοποιείται ως αποθήκη για πιθάρια, κρασί ή ως σταύλος ζώων, ενώ στο πάνω μέρος υπάρχει το πετρόκτιστο ανώγι για τη διαμονή των ιδιοκτητών.
Επίσης στον Άγιο Θεράπων, υπάρχει το κοινοτικό πάρκο, το Μουσείο Ελιόμυλος, πλούσια αρχοντικά του χωριού, παραδοσιακό καφενείο, Χαβούζα, Στοά, Πέτρινες βρύσες, πέτρινο γεφύρι, αιωνόβια δέντρα, παλιός νερόμυλος και μονοπάτια της φύσης.
Εκκλησίες και εξωκλήσια
Στο χωριό υπάρχει η κυρία εκκλησία αφιερωμένη Άγιο Θεράποντα κτίσμα του 1816 η οποία σύμφωνα με την παράδοση, οικοδομήθηκε στο σημείο που υπέδειξε ο ίδιος ο Άγιος, καθώς περνούσε από το χωριό.
Στον Άγιο Θεράπων θα συναντήσει κανείς οκτώ εξωκλήσια: το εξωκλήσι Αγίου Θεράποντα κτίσμα του 1986 που βρίσκεται δίπλα από το αγίασμα του Αγίου, το εξωκλήσι Αγίου Γεωργίου κτίσμα του 1996, το εξωκλήσι των Αγίων Θεοδώρων και Μυροφόρων στα δυτικά του χωριού , το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, το εξωκλήσι Παναγιάς Χρυσοσπηλιώτισσας κτίσμα του 1928, το εξωκλήσι Αγίων Σαράντα Μαρτύρων κτίσμα του 1980, το εξωκλήσι του Τιμίου Σταυρού και το εξωκλήσι Αρχιστράτηγων.
